Global dünyanın zenginleri nasıl yaşıyor?

Lisede yatılı okulda bizim sınıfta zengin çocukları vardı. Bunların diğer çocuklardan farkı, kendi klasmanlarında olmayan, yani zengin çocuğu olmayanlarla aralarında arkadaşlık ilişkisi kurmamalarıydı. Türkiye'nin en cıvcıvlı döneminde, Solcu veya Sağcı olmayanların "futbolcu" diye küçümsendiği dönemde politikayla alakasız, son derece kendinden emin, hatta küstahlaşabilen, hepimizden iyi giyinen ve hafta sonları evci çıkan çocuklardı. Derslerinin pek parlak olduğunu söyleyemeyeceğim, ama o dönemde özel okula değil devletin İstanbul Ortaköy'deki bir okuluna gittiklerine göre henüz halkla bağları kopmamış insanlardı bunlar. Daha sonra Türkiye'ye döndükten sonra, adlarını herkesin bildiği ünlü zenginlerle aynı ortamlarda bulunduğum oldu ve bu insanlar hiç de senden benden çok farklı insanlar değillerdi. Çok nazik insanlardı, etrafındakiler onlara son derece dikkatliydiler ve tabii çok tanıdıkları var. Gerçekten zengin olan yakın bir arkadaşım da var. Onu zengin olmadan önce tanımıştım ve yaşam tarzına eşlik ettiğim anlar da oldu, ama -açıkçası, çok zenginler ve zenginlikleri beni pek ilgilendirmiyor. Hazırladığım bir hikaye için, zenginlerin yaşam tarzını araştırmam gerekince işler değişti. Konuyu ciddiye alıp kitaplar okudum, bazı kişilerle konuştum ve bu konuda bana garip gelen ve ilk "ilginçlik" şu oldu: Fakirler hakkında bin türlü inceleme araştırma, BM raporu falan olmasına, bu konuda normlar falan olmasına rağmen, zenginler hakkında neredeyse hiçbir şey yok.
    "Açlık sınırı"nı biliyoruz, peki "Zenginlik sınırı" nedir? Bu konuda kesin normlar yok, ama bazı kurumların kendi kendilerine koydukları normlar var. Mesela İsviçre'nin ünlü bankası UBS, bir ajansın da yardımıyla bir "Milyarderler istatistiği" açıklamıştı. 2015'de açıklanan bu istatistiğe göre Türkiye'de 33 Dolar milyarderi vardı, ABD'de 571. Geçen yıl, bu sayılar değişti. ABD'deki milyarder sayısı 535'e düştü, Çin ise 90 yeni Dolar milyarderiyle ABD'yi geçti, 568 Dolar milyarderi var. Tabii sayılarla çok da ilgilenmiyoruz, biz daha çok zengin insanların nasıl yaşadıklarıyla ilgileniyoruz. Benim arkadaşımdan bildiğim kadarıyla, mesela 90 ülkeye gitti. Dünyanın öbür ucunda uluslararası yarışlar organize ederken, bir taraftan da Afrika'yı ihmal etmiyor, en pahalı arabaları kullanıyor falan. Ama eski bildiğimiz klişelerle alakası olmayan bir yaşam sürüyor zenginler ve çok içine kapalı bir hayat sürüyorlar. Eskiden Onasis vardı, hangi yatı alıp Jacklyn Kennedy ile nasıl evlendiği magazin sayfalarını süslerdi, hatta bir ara Adnan Kaşıkçı da Türkiye'deki gazetelerde sık buy gösterirdi. Günümüzün zenginleri kendilerini mümkün olduğunca görünmez kılıyorlar ve sadece kendileri gibi/kadar zengin olanlarla bir araya geliyorlar. Eğer İsviçre bankalarının "Çok zengin" saydığı 30 milyon Dolar ve üstü servete sahip olanlardan bahsedeceksek, bunlar kendi aralarında on-onbeş kişilik arkadaş gruplarına sahipler ve bu gruba dahil olanlardan en az biri genellikle bir milyarder oluyor. Eskiden basına konu olan, mesele Truman Capote'nin enine boyuna yazdığı partilere, bugün gazeteci sinek bile sızamıyor, tabii böyle buluşmalara eskisi gibi film yıldızları, eski Başbakanlar falan davet ediliyor, ama zengin olmayanların ve tanıdık olmayanların çağrılma ihtimali yok gibi bir şey. Bugünün zengin tipleri, paralel bir toplumda yaşıyorlar ve birbirlerini uzaktan veya yakından bir şekilde tanıyorlar. Zengin olmayıp onlarla tanışlmak, ancak "tanıştırılmak"la mümkün.
    "Çok zengin" kişiler arasında erkekler, kadınlardan daha genç, çünkü zenginlik esasen miras üzerinden kuşaktan kuşağa geçiyor ve eski Ortaçağın hanedan mantığı burada da işliyor. Erkekler daha çok ve daha erken servete konuyor. Dünya çapında yapılmış tüm araştırmalarda zenginliğin esasen miras üzerinden geldiği yönünde, kendi çalışıp bu grubun içine dahil olanlar çok az.
    Çok zenginlerin kendi aralarındaki statü sembolü özel jet ve sayısı belli "özel üretilmiş" ürünleri kullanmak gibi özellikler var, mesela Roland Paxino'nun bu konuda ilginç bir lafı var: "Zevkler tartışılır, ama Lamborghini tartışılmaz".
    Tatillerini, gizlilik kurallarına uyulmak koşuluyla çok pahalı otellerde geçiriyorlar ve hep büyük şehirlerdeler. Mesela en çok milyarderin yaşadığı kent New York, Avrupa'da da Moskova. Daha az zengin olan, "Milyoner" sayılan ve ABD'de 4.46 milyon kişiye tekabül eden büyük bir zenginler grubu var, onlar şehirleri daha az tercih ediyorlar, ama çok zenginler neredeyse sadece şehirlerde yaşıyor.
    Zenginlerin aşk ilişkilerine gelince -hikayem nedeniyle de ilgilendiğim üzere- bu konuda daha fazla bilgi verebilirim, ama bildiklerimi biraz iktisatlı kullanacağım. Tabii aşk ferman dinlemiyor, yani aşık olanın, aşık olduğu kişinin parası puluna baktığı yok, zira zenginler de insan. Ama mesela Çin'de "metresi olmak" konusu, adeta bir endüstri. Bu kadınlar, sahiden aynı eş muamelesi gören, ama kendileri gibi başka kadınların da olduğunu biliyorlar ve bir de gerçek eş var tabii. Her biri için ev, lüks araba ve yüklü miktarda maaş ödeniyor ve adam mesela Shanghai'e iş görüşmesine gittiği zamanlarda o kadına tuttuğu evde kalıyor. "Kanarya" adı verilen bu kadınlardan beklenen tek şey, "sadakat!"
    "Benimle param için yakınlık kurup sonra bana şantaj yapacak" korkusu, zenginler arasında oldukça yaygın olduğundan, özellikle erkekler için çalışan çok özel hostes servisleri var. Sanıldığı gibi parayla erkeklerle yatan kadınlar değil ama bunlar. Zenginler, birkaç saatliğine -bir gösteriye/konsere gitmek için- veya uzun bir eğlence/davet gecesi için özel eğitilmiş kadınları kiralıyorlar. Bu kadınlar, sahici Rolex saatinden bin Dolarlık Hermes şalına kadar, aynı "zenginler gibi" giyiniyor ve kiralandıkları erkeklerin isteklerine göre giyiniyorar, yani istedikleri gibi giyinip buluşmaya gitmiyorlar. Bu hostesler arasında elbette zenginlerle yatanlar da var ama nadiren yaşanan olaylardan. Bu kadınlar, güzel bir akşam yemeğinden sonra, normal ücretlerinin yanı sıra, pahalı hediyeler de alabiliyorlar ve genellikle iyi okullardan yetişmiş kültürlü kadınlar oluyorlar. Her büyük metropolde, böyle tiplerin "yer ayırttığı" mekanlar var. Burada istenen asıl şey, "Kendini kız arkadaşı, yakın bir dostu varmış gibi hissetmek". Evlenmek için kendileri gibi zenginlerin ailelerinden eş seçmek öncelikleri, ama bu ilke her zaman işlemiyor.
    Eskiden zenginler daima en pahalı giysiler içinde arz-ı endam ettikleri halde, günümüzde çok sıradan giyinebiliyorlar, ama sadece marka giymek, en önemli özelliklerinden. Mesela daha 1980'li yıllarda pansiyonlarda bile kalıyorlardı, artık sadece çok pahalı lüks otelleri tercih ediyorlar, bu otellerin hizmetlerinden söz etmeliyim.
    Zenginlere hizmet veren çok sayıda otel ve özel ajansın yanı sıra bir de "Uşak Ajansları" var elbette ve benim özellikle ilgimi çeken bir alan oldu. Mesela otelde yılbaşı akşamı kral dairesinden yönetime bir telefon geliyor: "Ben yeni yıla Ferrari kullanarak girmek istiyorum". Zenginlere hizmet veren özel uşak ajanslarının oteldeki kişiye özel kişisinin bu konularda kullanmadığı tek sözcük "Hayır". Ve o gece en yakın Ferrari bayii evindeki Yeniyıl yemeğini bırakmaya "ikna edilip" kırmızı bir Ferrari satın alınıyor ve kral dairesi müşterisi arabaya biniyor -fiyatı hiç önemli değil (bu gerçek bir olay). Zenginler için uşak ajansından gelen elemanların maaşları en az onbin Dolardan başlıyor ve kendileri için özel ev ve iş otomobili alınıyor. Bu kişilerin başına gelenlerle ilgili çok sayıda anekdot duydum, mesela Amerika'da deve yarışı ısmarlayan Arap şeyhleri var veya köpeğinin tüylerini kırptırmak için özel jetle Paris'e gönderenler var. Fakat bunlar asla basına yansıtılmıyor ve bu konularda "uşaklar" şaşılacak derecede maharetliler. Gazetecileri kibarca sepetlemek konusunda bile özel ders aldıklarını biliyorum. Uşak ajansları ve okullarının hemen hemen tamamına yakını Büyük Britanya'da. Hepsi jilet gibi takım elbiselerle dolaşan, çok dil bilen, son derece becerikli ve sinirleri alınmış kadar sakin adamlar bunlar.
    Gerçek değil de paralel bir Dünyada yaşayan zenginlerin çocukları da genellikle hayata yabancılar. Bunlar, mesela İsviçre'deki veya Büyük Britanya'daki yatılı özel okullarda okuyorlar ve Liseden mezuniyet hediyesi olarak Porsche veya akranı otomobilleri hediye alabiliyorlar, diğer çocuklardan daha özgüvenliler, ama diğer çocuklar kadar gerçekçi olduklarını söylemek zor ve empati duyguları daha geri. Birçok lüks konuyu/şeyi kendileri için normal sayıyorlar ve dedelerinin/babalarının hangi zorluklarla zengin oldukları konusunda hiç bir fikirleri yok.
    Zenginlerin en büyük yüzde 23'lük kesimi bankacılık ve finans konusuyla ilgileniyor, o konuyu yüzde 7 ile emlak branşı izliyor.
    İsviçreli UBS Bankasının kendi normlarına göre belirlediği, Dünyada 30 milyon Dolar üstü servete sahip insanların sayısı iki yıl önce 210.000 kişiden fazlaydı. Bunların yarısına yakını ABD'de yaşıyor. En çok milyarder "yetiştirmiş" üniversitelerin başında da Pannsylvania üniversitesi geliyor, sonra Harvard ve Yale.
    Zenginlerin kendi ülkelerindeki topluma yaptıkları etki farklı. Mesela soayal etkinlik projelerine bağış yapan, veya bizzat katılan zenginlerin büyük çoğunluğu kadın. Erkekler, sanat eseri satın almakla daha çok ilgileniyorlar. Türkiye'de Sakıp Sabancı, halkla yakınlık kurmuş tanınan bir zengindi, Vehbi Koç daha çok tanınan ama daha az sevilen bir zengindi. Koç ve Sabancı ailesi, sanat konusunda Türkiye'de önemli işler yapan Eczacıbaşı ailesi, yeni trende uyarak görünmez oldular, bunda Türkiye'deki iklimin de rolü var elbette, ama genel trend "pek görünmemek" yönünde.
    Zenginler ve onlara hizmet edenler, "zengin" sözünü, kulağa "düşük" geldiği için asla kullanmıyorlar. Ama zenginlerin en çok hangi etkinliklere katıldıklarını, hangi vesilelerle biraraya geldiklerini falan biliyoruz. Mesela Davos'daki "World Economic Forum", zenginlerin en fazla rağbet ettikleri etkinlik. Sonra bir de, klasik, Monaco Grand Prix'si var. Ascot'daki at yarışları, İsviçre'deki "Snow World Cup" var. Eğer zenginleri yakından görmek ve onlarla (başka bir zengin tarafından) tanıştırılmak istiyorsanız, New York, Londra veya Paris'deki tiyatro prömiyerlerini kollamanız gerek. Kadınlar için pahalı bir Dior elbise, ona uygun el çantası, sade ama sahici mücevher, erkekler için de muhtemelen sıkı bir smokin iş görebilir. Zengin olmasanız da bir prömiyerde mutlaka zengin görünmek zorundasınız, yoksa işiniz çok zor...

Kötülerin pazarladığı "iyilik"

Eski Türk dininde, Adil Tanrı Ar Toyon'un adaletini işletirken kullandığı kötü melekleri vardır. Onları, cezayı haketmiş olanları cezalandırmak için kullanır. Ve burada ceza genellikle, bir ordunun üzerine gelen felaket olarak düşünülür. İyi ile kötü arasındaki ilişki, eski kültürlerde, birbirinden tamamen ayrı şeyler değildir, bir şekilde birbirleriyle ilişkilidir. Aynı şekilde Yin ve Yang diye bildiğimiz ve etkileşerek hayatı hareketlendiren etkilerde de "karanlık", "dişi" ve "anaç, korumacı" Yin, "kötü" sayılmaz. "Aydınlık", "eril" ve "yaratıcı" sayılan Yang da "iyi" değildir. Birbirinden tamamen farklı iki ayrı eleman olarak "İyi" ve "Kötü", daha yakın zamanların, tektanrılı dinlerin geliştirdiği bir şeydir, Türk dini de esasen bu gelişmeye kendince ayak uydurmuştur. Fakat bütün bu inanç sistemleri içinde esas olan, daima "İyi" prensibidir, çünkü "İyi", bir harmoninin, bir dengenin, yani herşeyin yerli yerinde olmasının ifadesidir. Yang'ın yaratıcı özelliğine bahşedilen "ilk olmak", bu karşılıklı ilişkinin başlatıcısı ve öncüsü/önderi olmayı da berberinde getirir, zira Yin, bir şey başlatmaz.
Eski Türk dininde yeraltının kötü tanrısı Erlik Han da tektanrılı dinlerin şeytanına benzemez. İnsanları kandıran değil, azap çektiren bir tanrıdır ve Kam olmak için Kam adayının Taptı ağacı üzerinden tamburin eşliğinde Tanrı katına tırmanmayı bilmek kadar, Erlik'in yanına inmeyi de öğrenmek zorundadır, zira ruhsal Kam sınavı bunu gerektirir. Ama Kam, asla Erlik'in yanında kalmaz ve getirdiği haberler esasen daima Göktendir, çünkü asıl yaratıcı yolgösterici işaret daima Göktendir ve iyilik de Gökten gelir.
    Bu uzun girişi yazmamın nedeni, süreç içinde yakın geleceği belirleyecek (postkapitalist) dinamiğin "Yeni Düzen"in belirginleşmesi aşamasında ortaya çıkan önermelere yaklaşırken gözönünde bulundurmak gereken temel ilkeden bahsetmek ve buna -Dünyanın başına bela olabilecek cinsten- bir örnek vermek.
    İyilik diye sunulan şey ne ve kim trafından sunuluyor?
    Elbette, "Kimden gelirse gelsin, bunun ne önemi var" diyenler çıkacaktır. Ama bir denklemin başındaki artı ve eksi işareti ne kadar önemliyse, gelen önerinin kim tarafından önerildiği/yapıldığı da o kadar önemlidir ve bunu da en iyi Türklerin bilmesi gerekir. "Ilımlı" İslamcıların vesayati kaldırıp Türkiye'ye demokrasiyi getireceğine sadece "Liberaller" inanmadı, Avrupalılar bile bundan emindi. Türkiye'yi Dünya birinci ligine taşımak vaadinden tutun da Osmanlı'yı yeniden canlandırmak fikrine kadar, doğru kişiler ve çevreler tarafından çok daha farklı şekilde ele alınıp çok daha farklı geliştirilebilecek öneriler, kifayetsiz İslamcılar tarafından -"şirk"e izin vermeyen- "İlahi tek gerçek"çi kendine Müslüman diktatörlüklerini kurmaya kalkmak girişimine dönüştürüldü.
    İslamcılardan iyi bir şey doğabilir miydi? Bence 'Hayır', ama kendilerini değiştirip doğalarındaki takiyyeyi (yani yalanı) ve tekçiliği (teolojik politikayı) terketmek şansına sahip oldular, ama bunu kullanmadılar. Tam tersine. Onların kumaşından demokrasi elbisesi çıkmadı. İyi şeyleri sadece kendi pozisyonlarını güçlendirmek için kullanmakla yetindiler. Türkler İslamcıların ne mal olduğunu, büyük bedeller ödeyerek öğrendiler. Şimdi, bu dersi aldıktan sonra, "İyiliğin rejimini kuruyoruz" diye piyasaya çıkanlara bir değil iki kere, hatta üç kere daha dikkatli bakacaklar. Türklerin İslamcılarla ilişkisi artık böyle, yani ağızlarıyla kuş tutsalar inanılmayacak, Cenneti kurmaya kalksalar istenmeyecek. Ama bazı şeyler, buna rağmen aldatıcı olabilir, çünkü sundukları "Cennet"in patenti bambaşka bir ülkeden geliyor olabilir -mesela Çin'den- ve o zaman dikkatin dozu düşük olabilir.
    Taze solcu çocukluğumun ilk üzücü olayı Mao'nun ölümüydü. Uzak ve gizemli Çin'in bir örnek giyinen kızıl muhafızları, kültür devrimi, kızıl kitapçık ve daha bir çok kült konusu, ilgi alanıma giriyordu. Lin Piao ve Chu Enlai'dan yaşlı Çinlilerle ilgilenmiyordum. Çin hakkında okudukça ve ülkeyi iyi tanıyanlarla konuştukça, Stalin'in Sovyetlerinden hiç de aşağı kalmadığını öğrendim. Şimdi global sisteminin merkezinin Çin'e doğru kaydığının tartışıldığı aşamada, "Çin'in gelecekteki sosyal hayatın işlemesine ne gibi bir katkısı olacak" diye sorunca, tüyleri diken diken eden bir deneyi anmak zorunda kalıyoruz.
    Altıyüzyetmişbin nüfuslu Rongcheng eyaletinde, yakında tüm Çin'de uygulamaya sokulacak bir düzen test ediliyor. Bu şehirde bir "Dürüstlük Genel Müdürlüğü" var. İnsanların ne kadar iyi ya da kötü olduğuna karar verilen bir de puanlama sistemi. Her vatandaşa, bin puan veriliyor ve herkes bu puanı en azından bu seviyede tutarak, normal vatandaş kalmaya çalışıyor. Akla gelebilecek her türlü verinize, alışveriş alışkanlıklarınıza, internette en çok neyi tıkladığınıza, elektrik su kredi kartı borçlarınızı zamanında ödeyip ödemediğinize dair son derece detaylı bir puanlama sistemine maruz kalıyorsunuz. Eğer Çin Komünist Partisi'ne ters sitelere ve gruplara rağbet ediyorsanız, bu bir şekilde puanlama (fişleme) sistemi üzerinden belirlenip puanınız kırılıyor. Sistem öyle kurulmuş ki, sanki "İyi insanlar ödüllendiriliyor, kötüler cezalandırılıyor" gibi gösterilmiş. Mesela yaşlı annesi-babasını nadiren ziyaret edenlerin puanları azaltılıyor, ama yasak budist tarikatlere dahil olan da puan kaybediyor ve 849 puana kadar düştüğünüzde "uyarı seviyesi"ne ulaşıyorsunuz, daha aşağısı "kötü" insanların puanı, çünkü hesaplarını öde(ye)miyorlar, yasak işlerle (muhaliflikle) meşgul oluyorlar. 599 puan ve altını görerek, "dürüst değil" seviyesine ulaşıyorsunuz. "Kötü" sayılıyorsunuz. Karşıdan karşıya geçerken yaya geçidini kullanıp kullanmadığınızı bile değerlendirebilen bir sistemin içine dahil oluyorsunuz. Shanghay'da henüz deneme aşamasındaki bu sistemde akıllı telefonunuza bir aplikasyon indirip sadece resminizi ve adınızı girerek sisteme dahil oluyorsunuz ve sistem sizi binlerce insan içinden resminizden tanıyıp puanlıyor. Eğer 599 puanın altına düştüyseniz yandınız, çünkü "kötü" sayılıyorsunuz ve "sürekli takip"e alınıyorsunuz. Başka bir şehre gidecekseniz, sistem sizin geldiğinizi hemen diğer şehre bildiriyor ve aklınıza gelebilecek her türde takip ediliyorsunuz, potansiyel halk düşmanı olarak yaşıyorsunuz. Çin Komünist Partisi'nin koyduğu kurallara göre yaşarsanız, bin puanın üzerine çıkıyorsunuz ve 1050 puandan itibaren "Birinci Sınıf AAA tipi vatandaş" sayılıyorsunuz ve bir çok sosyl hizmetten bedava yararlanıyorsunuz, yurtdışına indirimli seyahat ediyorsunuz vs. Düşük puanlılar, bu dijital adalete göre yurtdışına seyahat edemiyorlar. Shanghai'daki pilot uygulama, sisteme resmini girmiş her kişi için beşbinikiyüz kadar farklı veriyi kullanıyor. Banka bilgilerinden, evinize giderken en çok hangi yolu kullandığınıza kadar aklınıza gelebilecek her türlü bilgi, bunun için kullanılıyor ve inanın, devlet her vatandaşını, vatandaşların kendilerinden daha iyi tanıyor. Çin, Orwel'in 1984 romanında kurduğu Cehennemi, dijital bazda daha mükemmel bir şekilde yeniden icad etmiş durumda.
    Şimdi, "Orası Çin, oradan bize ne" denebilir. Ama Çin, tarihin ilk geniş kapsamlı otosansür toplumunu (çünkü ancak o şartlar altında puanını yükseltmek mümkün) icad etmiş bulunuyor. Şimdi, 2013'den beri bu sistemi cidden kuruyor, inceliyor ve konu hakkında bilgi ve tecrübe bitiktiriyor. "Maocu Solculuk" nasıl özgün bir standart haline getirildiyse ve Dünyada Marksist-Leninist Komünist Partileri furyası yaşandıysa, şimdi de yeni bir "dijital sosyal-faşizm" türü kuruluyor. İkinci aşamada bu "sosyal model"in başka ülkelere satılabileceğinden emin olabiliriz. Otoriterliğe meyilli tüm ülkelerin, "İyilik sistemini, Tanrı'nın Krallığını kuruyoruz" diye zeytinyağı gibi üste çıkmaları da mümkün.
    Dünyanın sayılı saygın Çin uzmanlarından biri, sevgili dostumun bana anlattığı üzere, böyle bir düzen Dünyada ilk kez kuruluyor ve mutlaka başka ülkelere de ihraç edilebilecek bir modele dönüştürülecektir. Çin, tüm Dünyada Maocu partiler furyasını başlattığı gibi, "Dürüst insanlar toplumu" adı altında tam bir kontrol sistemini, halklarını kontrol altına tutmak isteyen tüm totaliter rejimlere satmaya, bu konudaki uzmanlarını faiş fiatlarla devletlere pazarlamaya hazırlanıyor.
    Bu adımı atmasında Çin'i destekleyen bazı gelişmeler sözkonusu elbette. Birincisi, bu blogda bahsettiğim yeni cins bilgisayarların, aynı anda paralel işlemler yürütebilen ve neredeyse ışık hızıyla yarışan işlemcilerinin kullanılması, tüm paradigmaları değiştiriyor. Artık olağanüstü boyutlardaki bilgi işlemlerini anlık çözümlerle değerlendirmek bu bilgisayarlarla mümkün.
    İkincisi Çin, daha bir yıl kadar önce ABD'yi ekonomi alanında geçti. Artık sistemin bir numaralı ülkesi sayılıyor.
Yeni diye pazarlanması yakın bu gelişmeyle Çin'in Dünyaya katkısı, pozitif değil negatif malesef. Dünyanın en baskıcı kötü rejimlerinden birinin "İyi'nin imparatorluğu"nu kurması mümkün değil, zira "gerçek manada İyi"nin birinci şartı "özgür ruhlu olmak".
     Türkiye'de Çin hakkında hiçbir şey olmadığından Edgar Snow'un malum Çin devrimi kitabı ve Mao'nun temel eserleri, her ÇKP üyesinin ezbere bildiği "Kızıl Kayalar" romanını falan çok karıştırdım (ama Mao'nun tüm yazılarını içeren Temel eserlerini herhalde ÇKP genel sekreteri bile okumamıştır). O zamanlarda bugünü hayal etmek hiç mümkün değildi. Ama bu gelişmelerin ÇKP genel sekreteri Xi Jinping tarafından başlatıldığı düşünüldüğünde, ilahi bir gelişme olmadığı ve değiştirmek için daha şimdiden örgütlenildiğini de söylemek gerek. Bu sistem, sadece suç sayılan olaylara bulaşmış olanları değil, bulaşabilecek olanları da önceden tesbit ediyor. Yani Tom Cruse'un yeniden oynayabileceği film gibi bir olaydan söz ediyoruz. Tansiyonunuzun sayısal verilerine ve hangi şartlar altında hangi vitrinlerde neyi seyredeken yükseldiği veya alçaldığına göre işleyen, benzeri binlerce veriyi aynı anda işleyebilen ve sonucuna göre hareket eden bir sistem bu.
    Kötülerin "iyilik" niyetine pazarladığı kontrolcü dijital despotluk sistemini Türkiye'ye ancak antidemokratik İslamcılar getirmeye kalkar, ama Türklerin bunu destekleyeceklerini hiç sanmam.

Nuray Mert'in yanlış istikametteki evrimi...

Nuray Mert'in "Okularda Evrim Teorisi'nin müfredattan kaldırılması" konusundaki yazısıyla yaşadığı "evrim", islamcı konformizm istikametinde sürüyor (o bile yanlış kalkülasyon, yanlış çünkü "İslam" yükselmiyor). Nuray Mert'in asıl sorunu,"inanç" tarzı.
Kimsenin inancını sorgulamak kimsenin haddi değildir elbette. Ama kamuya malolmuş insanların inancı değil de, inanç tarzı sorgulanır.
Okul müfredatından Evrim Teorisi çıkarılırken, "Yaradılış Teorisi"ni "özgürleşmekle" falan ilişkilendiren Nuray Mert yazısı, İslamcıların entelektüel fukaralıktan kıvranarak öldüğü bir dönemde, oldukça talihsiz bir tarafgirlik örneği.
İnanç, sonsuz bir şeydir. İnsanlar varolduklarından beri kutsiyet bahşettikleri yüce güçlere/kişiliklere inanırlar, insan doğasıyla ilgili bir durumdur.
İnsanların inanç biçimi, tarih boyunca değişiklikler göstermiştir. Tarih boyunca yaşanan bu geçiş süreçlerini oldukça net bir şekilde görebiliyoruz. Sadece Anadolu'da bile çok Tanrılı dönemden tek Tanrılı döneme geçişi incelemek mümkün. Bu geçiş, insanın tekamülü ve "yazı" ile ilgilidir. Yazının yaygın kullanımıyla birlikte insanlığın tek Tanrılı (ve Budizmde Daoizmde olduğu gibi Tanrısız) döneme doğru evrilindiğini, yazının mucidi ve kullanıcısı Sümer ve Mısır'dan (ve Çin'den) biliyoruz. Teist dinlerin bugün en yaygın üçünün, Museviliğin, İseviliğin ve İslam'ın kutsal kitaplarındaki hikayelerin Sümer/Mısır'dan alındığı da sabit. Hatta tarihsel olarak yaşandıkları kanıtlanamayan Eski Ahit ve Kur'an anlatılan tarihi olayların, eski Mısır (ve Sümer) tarihinden/söylencelerinden birebir alındığını da biliyoruz. Diğer bir dinsel kaynak, Ortadoğu ve Doğu Asya mistisizminin -mesela Budizmin- kökeni, Dünyanın en eski en detaylı/kapsamlı dini olan "Hinduizm"dir.
Bütün bunları yazmamın nedeni, Nuray Mert'in -samimi inançlı biri olarak- inanca sadakatini, onun bir türünün (İslam) konserve edilmesini hoşgörerek gösterdiğini sanması...
İslamcıların Türkiye'de "mesele" ettikleri Evrim Teorisi'ne karşı, "toplumun özgürlüğü" gibi saçma gerekçelerle karşı çıkmak, samimi inançlı Nuray Mert için samimi bir tavır değil.
"İnanç", insanoğlu ve insankızına özgü bir ruh hali olarak, ne İslam dininin ne de Hristiyanlığın veya başka bir dinin tekelinde. "İnanç" adına, (siyasallaşarak tamamen çürümüş) 'Reel İslam'ı savunmak, sadece akla-fikre değil, ruha ve ruhun tekamülüne de aykırı. İnanç, insanın tekamülüyle doğru orantılı olarak değişir ve bugün o tekamül, yazıya dayanan sistematik (rasyonel) düşünceden ayrı düşünülemez. Yani, bilimin asıl inanç odağı haline geldiği, insanların doktorlara, din adamlarından daha çok inandığı bugün, Evrim'i tartışmak trajikomik. Trajikomik, çünkü burada asıl konu, Evrim Teori'sini bilmemne Hocacıların "çürütmesi" veya bu teorinin nihayetinde "sadece bir teori" olması değil. Burada asıl konu, insanlığın bilim adına biriktirdiği bilgi ve "inanç" açısından izlediği istikametin Evrim, Teorisi'yle akraba olmasıdır.
Günümüzde "entelektüel" dediğimiz, "sistemli düşünen taşınan ve toplumlara yön veren" insanların inanç konusundaki fonksiyonu, Konformizm ve eskiyi Konservizm değil/olmamalı. Entelektüelin fonksiyonu, -pek konuşulmuyor ama- inancın ana akımı haline gelen "bilim" ve Evrim Teorisi DAHİLİNDE inanca yer açmak. İslam'ın Eski Ahit üzerinden Mısır'dan aldığı hikayelere dayanarak "Yaratılış"ı tartışıp, nasıl özgür olunacak? Tekamülün istikameti bu değil ki...
Nuray Mert'in -İslamcılar gibi "söylemek isteyip de söyleyememek"den muzdarip- durumu acıklı, çünkü modern bir kadın olmasına rağmen Emevi İslamı ve Gazali teolojisinden derinden etkilendiği ve onları İslam'la özdeşleştirdiği görülüyor.
Nuray Mert, insanlığın tekamül istikametinin tersine bir "Konformizm"e kapılarak, birzamanların Roma dönemi "Tektanrıdan Çoktanrıya geriye dönüş çabası" gibi bir "emperyal şişinme" beyhudeliğine gönül indiriyor. Bugün belki henüz söylenmeyen ama yakın gelecekte yüksek sesle söylenecek olan şu:
"Bizi bu hikayelere inanacak kadar salak mı sanıyorsunuz?!.."
İslamcı "Millet"in anlamadığı da şu:
Yeryüzüne bin türlü din gelmiş geçmiştir ve bunlardan hiç biri Tanrı'yı/kutsalı temsil tekeline sahip değildir. Bundan sonra, bir takım eski Mısır hikayesinin islami yeni versiyonlarına inanılmıyor diye 'İnanç' bitmez. İnanç, her zaman kendine yeni bir mecra bulur ve başka bir şekilde yaşamaya devam eder. O mecranın İslam dini olması bir yana, ille de deist bir din olması bile gerekmez. Tarihte bu hep böyle olmuştur, ve hep böyle olacaktır.
(30 Temmuz 2017)

Nuray'ın ne dediği, yaratım pratiği, evrim teorisi ve "Hadi bakalım çalışın" mes'elesi...

Başlık uzun, ama yazı kısa olacak...
Artık aklıbaşında insanlar, "Hans'ın ne dediği..." gibi cümleler kurmuyor (Almanya'da "Mehmet'in ne dediği..." gibi cümleleri de sadece ırkçı Nazi artıkları kuruyor). Nuray Mert'in son yazısının başlığı böyle. Elbette Türkiye'yi Almanya'yı yönetenlerin ne dediği önemlidir. Kimse ada değil bu Dünyada. Ama ülkeleri/halkları "Mehmet", "Hans" diyerek aklınca aşağılayanların kafalarına sığmayacak kadar büyük ve birbirine bağlı/bağımlı bir denizler/okyanuslar Dünyasında yaşıyoruz. Ve bunun bilincinde olan hatırısayılır büyüklükte etkili/yetkili bir kesim yaşıyor yeryüzünde...
Türkiye'deki yeni Sağcı "liberal" entellerin kerameti kendinden menkul acaip ruh dünyası, sadece kendi taşrasında varolabiliyor ve başkalarını -mesela "Hans" diye- küçümseyerek kendini büyümsemeye ihtiyaç duyanların çimdiği kibir ve naylon hayaller göllerinin denizlerle bağlantısı bulunmuyor...
Musevilik, Hristiyanlık ve İslam'ın henüz ortaya çıkmadığı çağlarda, çiviyazısı söylencelere göre Mezopotamya'da Tanrılar kendi işlerini kendileri görür iken, "tarlalarda kim çalışacak" diye bir soru sorun olmuş. Nuray'dan önce beşbinküsür yıllarında yaşanmış bir olay bu!..
Nihayet Baştanrı Enki, yerden bir avuç toprak alıp ona kan sıvaştırarak Vidimmu'yu topraktan şekillendirerek yaratmış. İlk Adam...
Olay, Kur'an dahil bütün monoteist kutsal kitaplara çeşitli versiyonlarıyla alınmış. Maya'ların kutsal kitabı Popol Vuh'da bile var: "Çamurdan insan yapan Tanrılar..."
Çömlek kullanmayan, çamurla oynamayan, toprak kapları da butikten alan çağım insanı için "topraktan insan yapmak" fikri, "yaradılışın işareti", dünyanın heryerinde her kitapta yazan "müthiş bişiy!" olabilir...
Ama Kerkük yakınındaki Jarmo'da bulunan ve Nuray'dan önce 29 bin yıllarından kalma "Dolni Vestonice Venüsü"nden ve 25 bin yıllık "Willendorf Venüsü"nden bildiğimiz kadarıyla, insanlar kendilerini bildiler bileli topraktan insan yapıyorlar. Toprak pişirme yöntemini de, tıpkı "Yaradılış teorisi" gibi, Mezopotamyalı Sümerler icad etmiş. Jarmo'da, toprağı bin dereceye kadar ısıtabilen çömlek fırınları bulundu. Topraktan birşeyler yapmak yönteminin her yere yayılması ise, o zamanın yavaş globalleşme temposuyla ancak Nuray'dan önce 3.500 yıllarında gerçekleşebildi, döner tezgahların çıkmasıyla.
Tanrılar tarafından çalışmak için yaratıldıklarına inanan Sümerli işçi ümmeti, ücretlerini, günlük buğday payı/tayını olarak, 800 gramlık buğdayla doldurulan toprak çömleklerle alıyorlardı. Bu çömlekler aynı boyutta Bira (o da Sümer icadı) ve diğer ürünler için de kullanıldığından, bir tür ölçü aracıydı, yani para yerine ürün değiştokuşuyla alakalı bir şey. Üstelik bu toprak kapları, tarihin ilk "kullanıp çöpe at" ürünleri de sayabiliriz. Toprak pişirme yöntemiyle orak bile yapılan bir çağ. Her bi haltın topraktan yapıldığı bi zaman diliminde, insanın topraktan yaratıldığına inanmaktan kolay ne var? Ama o zamandan bu zamana, aradan bi hayli zaman geçti ve okumayı-yazmayı sadece Sümerli çivi yazmanları ve Tanrı'ların temsilcisi Sümerli eliti bilmiyor. (O zamanın yazıları bile toprak üstüne, oradan hop çömlek fırınına!) Ve insanların Tanrılara ve onların yeni temsilcisi gölgesi şeysi veysi olan tiplere hizmet amacıyla çalışmak için yaratılmadığına (yani ortaya çıkmadığına) inanan çok büyük bir kesim var. Dünyada aklıbaşında insanların oluşturduğu bu kesim, Sümerli ticaret erbabının malının hesabını tutmak için icad ettiği yazı sayesinde, tarih boyunca özgürce düşündüğü her şeyi yazanların ve kendi kafası/aklıyla düşünenlerin torunları. İşte bu insanlar, nasıl meydana çıktıklarını, çömlekçi "Yaradılış teorisi"ne kulak asmadan araştırarak yüzlerce yıllık bir "Evrim teorisi" külliyatı oluşturdular ve o teoriye sadece inanmayıp, onu 'biliyorlar' ve bilmekle de kalmayıp, asıl yaradılışı, yani yeryüzünde hayatın nasıl ortadan çıktığını da araştırıyorlar, bu konuda teoriler var ve yaratıcılığın sadece maddi değil manevi boyutu da konu ediliyor. Hayat maddiden çok manevi bir şey, bu da idrak ediliyor, ama bunun için ille de çömlekçi Tanrıların hikayelerine "inanmak" gerekmiyor...
İnsan, hikayeler anlatan, hikayeler dinleyen bir varlıktır. Topraktan insan yaratmak çok iyi bir hikayedir, sembolik yanı yüksektir ve bu hikayeyi çeşitli şekillerde yorumlamak mümkündür (hikayenin gücü de buradan geliyor zaten). Nuray'dan sonraki çağlarda da hikayeler olacak, topraktan insan yaratmak da anlatılacak, ama bu hikayelere inanmak konusunda insanlar seçici, hele Nuray Mert'den sonra çok daha seçici olacaklar ve halklara Hans/Mans diye dil uzatmayacaklar...
(1 Ağustos 2017)

1908'den bu güne, istibdada Kıyamet alameti

Dolaylı da olsa tanışma şerefine nail olduğum, yaşayan en büyük (post-) Marksist teorisyen Robert Kurz bu dünyada, eski zamanların kâşifleri gibi halâ sahici maceralar yaşamak şartlarının kalmadığını söylemişti. Ama günümüzde o çapta bir macera yaşamanın sadece bir tek adının olduğunu söylemeden de ölmedi: Kapitalizmi ortadan kaldırmak...
Kendini tekrar etmeden büyük ve sahici maceralar yaşayamamak, bugünkü Dünyanın sıkıntısını çektiği eksikliklerden biri. İslamcıların gençlere ulaşmaktaki başarısının başta gelen nedenlerinden biri, onlara kendi çapında "macera olanağı" sunması. Ama yeryüzünün ve hayatın sahici mucizeleri bitmedi, herşey açıklanmadı, herşey izah edilmedi, gizemler halâ var. İnsanoğlu Mars'a seyahat etmenin hayallerini kurarken, okyanuslar hakkında bilinmeyenler, sanıldığından çok daha fazla. Seyahatler, hep meraktan. İnsanın doğası böyle. Merak ediyor, hep daha iyisini daha güzelini arzuluyor, ufukların ötesini görmek bilmek istiyor.
    Bilmediklerimiz ve açıklayamadıklarımız, ufkun ötesinde, okyanusların dibinde değil sadece. Burnumuzun ucunda da olabilir. Bu yazıyı, olabilecek beklenmedik olaylar hakkında tesadüfleri hesaba katmadan peşinen "İmkansız" deyip işin içinden çıkanlar için yazıyorum.
    23 Temmuz 1908'de Abdülhamit devri bir devrimle sona erdi. Modern bir devlet haline gelen Rusların son kez 1877-78'de "93 Harbi"nde yendiği Osmanlı Ordusu, Kars'dan ve Erzurum'dan çekilmişti. Bu son büyük hezimet, Türkiye'de Abdülhamit tarafından bir bahane olarak kullanıldı. Sultan, yeni yürürlüğe girmiş olan Anayasayı iptal edip, ülkeyi mutlakiyetle yönetmeye başladı. Savaştan sonra bu sıkı baskı rejimi devam etti, muhalefet sürekli bastırıldı. Ta ki 19'uncu Yüzyılın son yıllarına kadar. Uyguladığı baskı rejimiyle modernleşmesi aksayan ve Dünyada itibarını tamamen yitiren Osmanlı Türkiye'si, 20'inci yüzyılın başında, Abdülhamit'in sürekli geciktirdiği yenilenmenin kötü semptomlarını yaşıyordu. Devrimden üç yıl önce 1905'de, yaklaşanı görmek mümkündü. Yeni oluşturulan merkezi devleti istediği gibi yöneten Abdülhamit'i zayıflatmak için devletin işlemesini yavaşlatıp bozan isyanlar, muhalefetin kullandığı yöntemlerdendi. O yıl, ilk kez bir Asya gücü, Japonya, bir Batı gücünü, Rusya'yı yenmişti. Ardından Rusya'da 1905 devrimi oldu ve Çar, reformlar yapmaya zorlandı. Bir yıl sonra benzeri gelişmeler İran'da da yaşandı. İlk İran Anayası, bir devrimle Şah'a dayatıldı. Türkiye'de İran'dakine benzer bir gelişme için çırpınan devrimciler, tilkiyi yüzüp kuyruğuna gelmişlerdi. Artık son bir işaret gerekiyordu. O işaret, bugün de tam anlamıyla açıklığa kavuşmamış olağanüstü bir olayla geldi. Türkiye'deki 1908 devriminden 23 gün önce 30 Haziran 1908'de gece yarısından sonra, özellikle hayvanların huzursuzlandığı hafif bir yer sarsıntısı oldu. Olay önce, sıradan bir deprem sanıldı ama ertesi günden başlayarak garip olaylar arttı. Güneş, daha önce hiç görülmediği şekilde renkleniyor, geceler asla tam kararmıyor, gecenin en karanlık olması gerektiği saatlerde mum veya gaz lambası olmadan gazete okunabiliyordu. Belirtiler haftalarca sürdü ve Abdülhamit isdibdatı, bu işaretlerle birlikte otuz yıl sonra 23 Temmuz günü sona erdi. Ve biten, sadece Abdülhamit devri değil, bir çağdı...
    Ne olmuştu? Bunu en çok merak edenler, olayı en yakından hisseden Ruslar olmalıydı. Araya bir ekonomik kriz, Birinci Dünya Savaşı, Rus ve Türk İmparatorluklarının çöküşü, sonra Troçki önderliğindeki Kızıl Ordu'nun Beyazları yenmesi girdi. O hengamede, 30 Haziran'da yaşanan olağanüstü olay, gazetelerin eski nüshalarında kalıp unutuldu.
    Türkiye'de Kuvayı Milliye ölümkalım savaşı verirken, 1921 yılı başında Yüksek Sovyet Komiserliği, Türkiye'de çok sonra başlayacak olan bilimsel araştırmalar için start verdi. Jeolog Leonid Kulik, yeni kurulmakta olan Sovyetler Birliği sınırları dahilinde, düşmüş gök taşlarını incelemekle görevlendirildi, o da -daha önce yaşanmış olağanüstü olayları araştırmak için- kütüphanelerde çalışmaya ve araştırmaya başladı ve tesadüfen, 30 Haziran 1908'de Sibirya'daki Tunguska bölgesinde gökte büyük bir patlama olduğu bilgisini eski bir yerel gazetede okudu.Hemen yola çıktı ve Transsibirya treniyle bölgeye en yakın kasabaya kadar gittiktensonra zorlu bir yolculuğa başladı. Atların çektiği kızaklı arabalarla günlerce yol aldı, Tayga ormanlarına girdi. İnsanların yaşamadığı, sadece geyik besleyen göçer toyunist Tunguzların uğradığı bölgede, 13 yıl önce yaşanmış bu patlama konusunda şahit bulmak hiç de kolay değildi. Rusya'nın doğusu ve Sibirya'daki bu ormanlar beş milyon kilometrekarelik bir alanı kaplıyor, yani Türkiye'nin yüzölçümünün 6.5 katı ve o zamanlar şimdikinden daha geniş bir alanı kaplıyordu. Leonid Kulik nihayet Mart 1921'de ormanın ortasında bir bölgeye ulaştı. Burada, milyonlarca ağacın, aynı istikamete doğru devrilip köklerinin açığa çıktığını gördü. Deviren etkinin kaynağına doğru at sürerek, gözalabildiğine uzanan bu 2000 kilometrekarelik alanda ormanın adeta traşlanmış olduğuna hayretle şahit oldu. Kulik, ormanın ortasında bir krater ve göktaşı bulacağını sanıyordu, ama elips şeklindeki patlama alanının ortasında bir kraterden eser yoktu, hatta ağaçlar devrilmemiş dimdik duruyorlardı, yaprakları ve dallarını yitirmişlerdi...
   Yerel saatle 7.14'de gerçekleşen ve ABD'de bile hissedilen bu patlamanın ne olduğu bugün de esrarını koruyor. Danimarkalı bilim adamlarının kabul gören son tahminlerine göre, Dünya yakınlarından geçen bir kuyruklu yıldızdan kopan yaklaşık on milyon ton ağırlığında bir buz kütlesi, atmosfere girerek aniden ısındığı için büyük bir güçle patladı. Patlamanın şiddeti hakkında da tahminler muhtelif. Hiroşima'ya atılan atom bombasının 650 ila bin misli güçlü bir patlama olduğu sanılıyor. Nedeni her ne olursa olsun bu olay, Dünyanın en karışık zamanlarının işaret fişeği gibi, her şeyin tamamen değişeceği bir zamanın başında gelmiştir ve Dünyanın tamamına yakını tarafından da hissedilmiştir. Bugün bazı bilim adamları, "Kıyamet"in nasıl bir şey olabileceğine örnek olarak bu olayı gösteriyorlar: Aniden, kimsenin beklemediği bir anda gelen ve eski Dünyaya son verip yeni bir Dünyanın başlamasına neden olan start vuruşu. Kıyamet sözcüğünün, "Ayaklanma/İsyan" anlamına geldiğini de biliyoruz.
    Eski köhne yapıları zorla ayakta tutmak mümkün değildir. Olacak değişim, damarda durmaz. Bugün de benzeri büyüklükte, kapsayıcı bir değişimin eşiğindeyiz ve o değişim başladı bile. Dünya, yeni bir döneme doğru evriliyor, insanlar yeni ve gerçek bir maceraya hazırlanıyorlar. İşaret her an gelebilir, belki de gelmiştir ve biz henüz görmemişizdir...