Konstantiniye notları

Geleceği kurgulamak

Gelecek, tamamen rastlantılardan ibaret sayılabilecek bir bilinmezlikler manzumesi olarak görülemez. Doğası tekil değil çoğuldur, üstelik herhangi bir ülkenin veya ülkeler topluluğunun tekelinde değildir.

Buradaki yazılarımda bahsedeceğim “Geleceği kurgulamak” konusu, genellikle tekil kullandığımız “gelecek” kavramının çoğulluğuyla ilgilidir, belirsizliğiyle değil. Geleceğin belli bir versiyonuna yön vermek ve bu alanda hayata yeni bir anlam yeni bir renk katmak, bugünden yapılan bilinçli konumlanmaların ve geleceğin bilinçli bir şekilde üretilmesinin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.

Geleceğin aynı zamanda “bir seçim meselesi” olduğunu ve çok boyutluluğunun, çoğu zaman “bilinmezlik ile eşanlamlı kullanılan “objektif gerçek”ten daha gerçekçi göründüğünü düşünüyorum. Sonuçta hayat da belirli öznel tercihlerimizin bir sonucudur. O halde, nasıl bir gelecek tasavvur ettiğiniz, o istikamette ne düşünüp nasıl hareket ettiğiniz ve benzeri tasavvurları kimlerle paylaştığınız, son derece önemlidir.

Seçici bir tarzda geleceği düşünürken, günümüz dünyasını da ona uygun bir kontekste yeniden tasavvur etmek -bunu, günümüz gerçekliğinden kopmadan, hem de ona körü körüne bağlanmadan yapmak- üzerinde durmayı sevdiğim konulardan biri.

Dünyanın maddeyi kayıtsız şartsız esas alan, ölçülebilir olan Dünya dışında başka bir gerçeklik tanımayan 250 yıllık bir süreci geride bırakmakta olduğunu düşünüyorum. Bu bağlamda Türkiye’nin yakın tarihini doğrudan etkileyen en önemli olay kuşkusuz Fransız İhtilali ve sonrasında şekillenen, çeşitli versiyonlarıyla tüm dünyaya hakim olan “Modern Kapitalist Yaşam Biçimi”dir.

Herşeyi sayılara indirgeyen, ölçülemeni görmezden gelen kaba materyalist dönemin zirvesini, Avrupa ve Kuzey Amerika’da İki Dünya Savaşı arasındaki 20 yıl temsil eder. Kendini yalnızca madde ve sayı üzerinden tanımlayan bu uzun dönem, ortodoks solun deyimiyle sadece bir “Kapitalist ekonomi”den ibaret değil. Hayatın her alanının ekonomize edildiği, yani hayatın merkezine “iş”i yerleştiren, hayatın her alanını kuşatan çok boyutlu bir “yaşam biçimi”dir.

Sürekli büyümeye endeksli, sınırsız üretim ve tüketim mecburiyeti özelliğiyle bu model, giderek tıkanma emareleri gösteriyor. Kaynakları ve alanı sınırlı bir dünyada “sınırsız büyüme” anlayışı, ancak gelecek nesillerin hakkı olan kaynakları şimdiden tüketmekle -bir süre daha- mümkün. Ama bu da pek etik olmasa gerek. Günümüz dünyasını, eski klişelerin ve dogmaların ötesinden yorumlamak ve geleceği, “maddecilik ötesi” bir yerden yeniden inşa etmek, önem kazanıyor.

Geçmişin maddesel gelecek tasavvurları şimdiden “distopyalar”a dönüşmüş durumda. Bunların çeşitli örneklerini sinema filmlerinde sıklıkla görüyoruz. Oysa iyi ve güzel anlamda yeni ütopyalara, düşüncelere, iyimser sohbetlere, her zamankinden daha fazla ihtiyacımız var.

Dünyayı yeniden tılsımlı büyülü bir yer haline getirmek, kuşkusuz sanatla -özellikle sanatın en yaygın biçimleri ola sinema ve edebiyatla, dijitalleşmenin sunduğu imkanlarla- olacak. Sanatın, önemli konuları kitlelere taşıyan bir medyuma dönüşmesi ve işlevini hakkıyla yerine getirebilmesi, özgürlüklerin genişlemesiyle ve öznel yorumlara alan açılmasıyla mümkün olacaktır.

19’uncu Yüzyıldan itibaren 20’inci yüzyılı ve 21’inci yüzyılın ilk çeğreğini belirleyen asıl konu, uygarlığın daha çok “maddi” tarafının ifade bulmasıydı. Buna “uygun” olarak, yeryüzü adeta beton ve asfaltla kaplandı, denizler poşet çöplüğüne dönüştü. Şimdi, eskisinden farklı olarak, maddi olmayan yüksek değerler ve maddi olmayan ürünler önem kazanıyor. Her canlı için yaşamsal bir zorunluluk olan atmosferin sınır kabul etmediğini anlamak, bunun ilk işaretlerinden biriydi. Başka konular da var. Günümüzde paranın çok büyük bir kısmı, yalnızce bilgisayar ekranlarında görünen soyut rakamlardan ibaret. Sosyal medya ve internet üzerindeki içerikler, maddesel karşılıklarının sonsuz sayıda çoğaltılmış suretleri olarak, inanılmaz bir yaygınlığa ve etki alanına sahip.

Maddesel üretime dayanmayan, böylece doğaya -pandemide olduğu gibi- nefes aldıracak yeni bir gelecek istikameti belirlemek, bu yönde konuşmak ve fikir alışverişinde bulunmak, hiç de sıkıcı bir faaliyet gibi gelmiyor kulağa. İnsan, henüz gerçekleşmemiş şeyleri düşünmek, konuşmak ve soyut konulara değinebilmek açısından, bildiğimiz kadarıyla diğer canlılardan üstün görünüyor. Bu özelliğiyle insanın, tüm Dünyaya ve yaşama yeni bir sürdürülebilir uyum getirmesi pekâlâ mümkün.

O halde düşünmeye, hayal kurmaya ve konuşmaya devam edelim.

Gençliğin geleceğe el koyuşu ve Yeni Türkiye’nin olası yol haritası (23)

Bu geleceğe doğru bir öngörü, bir tahmin yazısıdır. 2025 yılının ortasına doğru ilerliyoruz ve Türkiye kendi tarihini yazmaya devam ediyor. 19 Mart 2025 günü paradigma değişti. Devreye, nihayet ‘Türkiye’nin geleceği’ yani gençlik girdi ve ülkedeki ‘Tek Adam Rejimi’nin sonuna doğru gün sayımı başladı.

Bunu yıllardır, “Ana Muhalefet Partisi’nin oluşturacağı bir iktidar döneminde demokratik arka planın sağlandığı atmosferde, Türkiye’yi asıl yönetecek olan ‘Yeni Kamucu (Sol) Siyaset’in ortaya çıkacağı şeklinde ifade ediyordum. Yeni Muhalefet doğdu. Gençlik hareketinin, iktidar değiştikten sonra evine işine döneceğini bekleyenler varsa avucunu yalar. Bu hareket, hızlı bir evrim geçirerek, ülke çapında forumlar, örgütlenmeler ile kollektif bir muhalefete dönüşebilir. Öngörüm bu yönde.

Gençlik hareketinin taşıyıcı teorik kuvvetinin çok çeşitli Sol partiler oluşu ve bu partilerin kendi aralarındaki -eskiden kalma- bir takım “fikir ayrılıkları” ve aşılamamış tekkeci zihniyetleri nedeniyle güçlü ve etkin bir birliğin kurulması yolunda gereksiz engellerin çıkarılması, yoğun halk desteği ve gençliğin umutsuzluğunu yenme isteğinin gücü nedeniyle henüz görünmüyor. Türkiye’nin genç umudu, bu ayrılıkları, hem de teorik bir yerden aşarak, giderek kollektif bir harekete dönüşebilir. Buradan yeni bir parti veya partiler de doğabilir, Türkiye’yi devralacak yeni muhalefet kendine farklı bir siyasi ifade/temsil biçimi de bulabilir. Gençlerin örgütlenmesi halka doğru genişleyerek, tekkeci Sol anlayışların dar sınırlarına sığmayacaktır. Almanya’da Yeşil Parti, çeşitli forumlar, çevreci örgütler ve Sol grupların ittifakıyla ortaya çıkmıştı. Bu gelişmeye bizzat tanık olduğumdan nasıl oluştuğunu biliyorum.

Gençlik hareketi, elbette, eski Sol partilerin dar kalıplarına sığmayacak, o partileri ya değiştirecek ya da aşacaktır, ama Sol karakterini koruyacağını söyleyebiliriz. Burada benim uzun zamandır bahsettiğim, adını giderek “Sol” diye nitelendirmeyecek, (post-kapitalist bir sistemi ülke özelinde örmeye başlayacak) sahici anlamda “Kamucu” ve/veya “Müşterekleşmeci” bir anlayışın önderlik etmesi mümkün. Yeni bir başlık altında kollektif hareketler veya partiler doğabilir. Burada yeni akımın öne çıkabilecek teorik yanından bahsetmeyeceğim, post-kapitalist karakterde olacak (o nedenle Sol hareketten doğuyor zaten. Neredeyse tek ölçütü her açıdan “maddiyat” haline gelmiş Sağ’dan böyle bir şeyin doğması hiç mümkün değil).

Türkiye, 2027 yılını, yeni bir rejim ile ve eski rejimin kamuya karşı işlediği suçlardan yargılandığı bir atmosferde yaşayabilir, zira halk ve gençlik hareketi bunu talep edecektir.

Günümüzde en merak edilen konu, bugünkü rejimin nasıl son bulacağı ve bu sonun barışçı yollardan gerçekleşip gerçekleşmeyeceği. Bence barışçı yollardan gerçekleşecek, zira meşruiyetini giderek yitiren plütokratik iktidarın, halk ve gençlik muhalefetine karşı şiddet kullama ihtimali hızla düşme eğiliminde. Gösterilerin devam etmesi, muhalefetin saldırgan kararlı tutumunu sürdürmesi halinde, iktidar partisiyle bile alakası kalmamış plütokratik yönetimin yalnızlaşması mümkün. Şimdilik sadakat üzerinden işleyen yapıların yavaş yavaş işlemez olması, iktidar partisi başta olmak üzere, iktidarın taşıyıcı kolonlarının kendi istikballerini düşünerek plütokratik yönetiminden desteklerini birer ikişer keserek, onu çok daha zayıflatabilirler. Bu arada dış dünyadan da baskılar gelebilir.

Iyice zayıflayan plütokratik yönetimin bizzat iktidar safları tarafından siyasetten çekilmeye doğru itilmesi yaşanabilir. Bu şartlar altında şimdiki yönetimin belirleyeceği bir Liderin, iktidarın yeni önderi olma ihtimali de, başarı şansı da bulunmuyor. Bu yeni şartlar altında yapılacak bir erken seçimle Türkiye’de iktidar ve rejim değişikliği görülebilir. Bugünün en çok sivrilen muhalefet liderlerinin, Cumhurbaşkanı ve Başbakan olacağı Türkiye’de muazzam bir kültür patlaması bekliyorum. Sabırla ve hasretle beklediklerim ise yeni mizah dergilerinde çıkacak karikatürler ve yeni basın. Yeniden gazete alabilmek ve Türkçe derinlikli yazılar okumak istiyorum. Şimdinin “muhalif” sayılan ilkel gazeteleri ve televizyonları yerine, Dünyaya da konuşabilen yeni bir basın-yayın ve devasa kültür-sanat hayatı bekliyorum. Türkiye 2025-2026’da yeniden doğuyor.

Pessimism, a kind of mental inertia

Pessimism is often mistaken for a characteristic of the "clever" and confused with intelligence. This is an illusion. However, pessimism has nothing to do with either foresight or reality. Rather, pessimism can be explained by intellectual short-sightedness, a lack of imagination and mental sluggishness. The pessimist perpetuates and generalises the darkness of the present moment, making temporary situations permanent and darkening the future with the shadow of the present. This view is not intelligence, but a state of indirect surrender that lives in fear.

Optimism, on the other hand, is not passive naivety, but an active and questioning thought activity. An optimist is not deceived by the darkness that appears on the surface; he/she analyses in depth, looks for ways out and evaluates alternative possibilities. He/she understands hope not as a rosy dream, but as the dynamic that underlies life. The flow of life tends towards optimism, because nature does not stand still, it changes and renews itself. An optimist is a person who moves in harmony with this change. And he does this without limiting himself to conventional ways and forms of thinking.

The pessimist transforms his state of mind into a universal principle. He believes that today's depression is tomorrow's truth. He seals the future with the traumas of the past. Since he can see no light in the darkness, he becomes silent; when he becomes silent, he becomes passive, and when he becomes passive, he accepts things as they are. This surrender is an act that leads not only him but also those who believe in him to despair.

Moreover, the dogmatic pessimist relies on his own narrow perception of reality, in which the sources that feed his ideas are exhausted. Instead of arriving at the truth, he reconstructs it according to his own fears. He argues in his own way, but in reality he disguises his fear. This is nothing other than a sabotage of reality that goes by the name of "realism".

Intellectual "thinking", which has a linear character, makes us depressed because it confronts us with our mortality, our biological limits and our loneliness as "I". The result of thinking is that we do not necessarily find definitive answers to our questions and thinking in its advanced stage remains a fruitless process (1). However, non-linear and non-ego-based thinking -for example, the state that Daoists call "Wu Wei"- is a kind of "non-linear thinking" that proposes to trust the inherent flow of life. Moreover, Wu Wei is one of the known natural ways of dealing with coincidences (2).

The pessimist often unconsciously produces what he fears. In order to be prepared for bad situations, they produce the conditions for these situations step by step. In this way, the pessimist becomes an extra in the bad scenario that he has written himself. He excludes good possibilities and ignores them on the grounds that they are not "realistic". With this attitude, the pessimist does not realise that he is committing murder against the future. The pessimist devalues hope, belittles dreams and tries to destroy the new by belittling it. For example, when pessimists refer to optimists as "Pollyannists" (3), this is not only a trivialisation, but also an active attempt to hinder optimists. But a mind that cannot dream, that cannot imagine anything better, is doomed to live only with the remnants of the past and wallow in the mire of the past. The pessimist undermines both his own originality and that of others.

As in Turkey today, where people have overcome the walls of fear and taken the initiative into their own hands, listening to the pessimists and participating in their fearful darkness will only lead to delays. Courage is not fearlessness, but acting in spite of fear. And only then does life have meaning. In times of great change/upheaval, it is necessary not to listen to pessimists who wear the mask of "realism", but to optimists who know how to dream courageously.

(1) George Steiner, “Warum Denken traurig macht” 2005

(2) Theo Fischer, “Wu Wei, Die Lebenskunst des Tao” 1991

(3) The Turks call optimists "polyannaists" because it goes back to the main character of the novel "Polyanna", a young girl who always finds something positive even in the worst situations. The book was written by Eleanor H. Porter (1913).

Pessimismus, eine Art geistige Trägheit

Pessimismus wird oft fälschlicherweise für eine Eigenschaft der "Klugen" gehalten und mit Intelligenz verwechselt. Dies ist eine Illusion. Pessimismus hat jedoch weder etwas mit Weitsicht noch mit der Realität zu tun. Pessimismus lässt sich vielmehr durch intellektuelle Kurzsichtigkeit, mangelnde Vorstellungskraft und geistige Trägheit erklären. Der Pessimist verewigt und verallgemeinert die Dunkelheit des gegenwärtigen Augenblicks, macht damit vorübergehende Situationen dauerhaft und verdunkelt die Zukunft mit dem Schatten der Gegenwart. Diese Sichtweise ist keine Intelligenz, sondern ein Zustand der indirekten Kapitulation, der in Angst lebt.

Optimismus hingegen ist keine passive Naivität, sondern eine aktive und hinterfragende Denkaktivität. Ein Optimist lässt sich nicht von der Dunkelheit, die an der Oberfläche erscheint, täuschen; er/sie analysiert in der Tiefe, sucht nach Auswegen und bewertet alternative Möglichkeiten. Er/sie begreift Hoffnung nicht als einen rosigen Traum, sondern als die Dynamik, die dem Leben zugrunde liegt. Der Fluss des Lebens neigt zum Optimismus, denn die Natur bleibt nicht stehen, sie verändert und erneuert sich. Ein Optimist ist ein Mensch, der sich mit dieser Veränderung im Einklang mit ihr bewegt. Und er tut dies, ohne sich auf konventionelle Wege und Denkformen zu beschränken.

Der Pessimist verwandelt seinen Geisteszustand in ein universelles Prinzip. Er hält die Depression von heute für die Wahrheit von morgen. Er besiegelt die Zukunft mit den Traumata der Vergangenheit. Da er kein Licht in der Dunkelheit sehen kann, wird er still; wenn er still wird, wird er passiv, und wenn er passiv wird, akzeptiert er die Dinge, wie sie sind. Diese Kapitulation ist ein Akt, der nicht nur ihn, sondern auch diejenigen, die an ihn glauben, zur Verzweiflung bringt.

Darüber hinaus stützt sich der dogmatische Pessimist auf seine eigene enge Wahrnehmung der Realität, in der die Quellen, die seine Ideen nähren, erschöpft sind. Anstatt zur Wahrheit zu gelangen, rekonstruiert er sie nach seinen eigenen Ängsten. Er argumentiert auf seine Weise, aber in Wirklichkeit verschleiert er damit seine Angst. Dies ist nichts anderes als eine Sabotage der Realität, die unter dem Namen "Realismus" betrieben wird.

Das intellektuelle "Denken", das einen linearen Charakter hat, macht uns depressiv, weil es uns mit unserer Sterblichkeit, unseren biologischen Grenzen und unserer Einsamkeit als "Ich" konfrontiert. Das Ergebnis des Denkens ist, dass wir nicht unbedingt endgültige Antworten auf unsere Fragen finden und das Denken in seinem fortgeschrittenen Stadium ein fruchtloser Prozess bleibt (1). Nicht-lineares und nicht-Ego-basiertes Denken -zum Beispiel der Zustand, den die Daoisten "Wu Wei" nennen- ist jedoch eine Art "nicht-lineares Denken", das vorschlägt, dem inhärenten Fluss des Lebens zu vertrauen. Außerdem ist Wu Wei einer der bekannten natürlichen Wege, mit Zufällen umzugehen (2).

Der Pessimist produziert oft unbewusst das, was er befürchtet. Um auf schlechte Situationen vorbereitet zu sein, produziert er Schritt für Schritt die Bedingungen für diese Situationen. So wird der Pessimist zum Statisten in dem schlechten Szenario, das er selbst geschrieben hat. Er schließt gute Möglichkeiten aus und ignoriert sie mit der Begründung, sie seien nicht "realistisch". Mit dieser Einstellung merkt der Pessimist nicht, dass er einen Mord an der Zukunft begeht. Der Pessimist wertet die Hoffnung ab, setzt Träume herab und versucht, das Neue zu zerstören, indem er es herabsetzt. Wenn beispielsweise Pessimisten Optimisten als "Pollyannisten" (3) bezeichnen, ist das nicht nur eine Verharmlosung, sondern auch ein aktiver Versuch, Optimisten zu behindern. Doch ein Geist, der nicht träumen kann, der sich nichts Besseres vorstellen kann, ist dazu verdammt, nur mit den Überresten der Vergangenheit zu leben und sich im Sumpf der Vergangenheit zu suhlen. Der Pessimist untergräbt sowohl seine eigene Originalität als auch die der anderen.

Wie heute in der Türkei, wo die Menschen die Mauern der Angst überwunden und die Initiative in die eigenen Hände genommen haben, wird das Hören auf die Pessimisten und die Teilnahme an ihrer ängstlichen Dunkelheit nur zu Verzögerungen führen. Mut ist nicht Furchtlosigkeit, sondern das Handeln trotz Angst. Und nur dann hat das Leben einen Sinn. In Zeiten großer Veränderungen/Umwälzungen ist es notwendig, nicht auf Pessimisten zu hören, die die Maske des "Realismus" tragen, sondern auf Optimisten, die mutig zu träumen wissen.