İzmit'den İstanbul'a bir kuruluş hikayesi ve "Yanko Bin Medyan"

Bazı yanlışlar gerçekten çok eğlencelidir. Geçenlerde Twitter'dan biri bana, "İstanbul"un adının "İslambol" adından geldiğini anlatmaya çalıştı. Açıkcası bunu daha önce de duymuştum. Yalan söylemeyi meslek ve marifet edinmiş islamcı dininin desteksiz atışlarından biri olduğunu anlamak zor değil. Bu biraz ahmakça belki, ama tarihte hoş yalanlar da var ve bazılarına hâlâ inanılıyor. Mesela Marie Antoinette'in "Ekmek bulamıyorlarsa pasta yesinler sözü", veya Fatih'in gemilerini karadan yürüttüğü söylencesi (aslında yüzelli kadar sandal ve kayığı yürütmüş, onlar da Bizanslılara yardıma gelen iki yelkenli gemiyi durduramamışlar, sandallar gemiyi nasıl durdursun). Samimi bir safiyetin yaptığı hatalara kızılmaz elbette, ama bu yüzden ona, "E öyleyse seni doğru sayalım" da denemez tabii...
    Geçen hafta İstanbul'un kuruluşunun 1687'inci kuruluş yıldönümüydü. Bu vesileyle blogumdaki Konstantin temalı yazımı Twitter üzerinden dostlarıma yeniden sundum. Kimliği belirsiz bazı tipler yazının Twitter linkindeki görüntüsünü sildiler (kasaba tipi İslamcı aşağılık kompleksinin derecesini varın siz anlayın).
    Yazım yüzlerce sevgili okurum tarafından okundu. İnterneti halkına yasaklayarak interneti cezalandırdığını sanan aklın almadığı şey, artık "Siz-Biz" ayrımlarının silikleştiği bir Dünyada yaşıyor olmamızdır. Sınır/engel yok. Bilginin önünü kapatmak mümkün değil. "Türkler olmadan Dünya tarihi yazılamaz" özgüvenine sahip İlber Hoca'ya bakıp bir şeyler öğrenmeleri de mümkün değil. Konstantin ve dönemi, bu ülkenin zengin tarihinin bir parçası. Eskinin "Rum", "gavur" tipi kestirme ötekileştirmeleri çoktan sona erdi. Konstantin, bu ülkenin Fatih Sultan Mehmet kadar öz şahsiyetlerinden biri, tıpkı İstanbul'u son taşına kadar savunup savaşarak ölen son Bizans İmparatoru XI. Konstantin gibi -onun adı da Konstantin. Türkler, kim tarafından gösterilmiş olursa olsun kahramanlığın değerini ve yüceliğini bilen, hakkını veren insanlardır, en azından eskiden öyleydiler.
    İstanbul'un kuruluşu, ciddi bilim adamları/kadınları tarafından araştırılıyor ve araştırıldıkça daha çok ve daha kesin bilgiler ediniyoruz. Dikkatinizi çekmek istediğim konu, İslamcıların, "İstanbul'u Yanko Bin Medyan kurmuştur" söylentisi, çünkü bu, "İslambol"dan çok daha destekli bir yalan...
    İstanbul Fatih tarafından alınıp, alınışının üzerinden daha bir yıl geçmeden "Dürr-i Meknun" diye bir kitap yazan Ahmet Bican Yazıcızade, İstanbul'un kuruluşu konusunda bir silsile sayar ve silsilenin başında, Eski Ahit'de de anılan, zenginliğiyle ünlü Yahudi kral Süleyman'ı (Salomon) koyar, kurucu ikinci kişi Yanko Bin Medyan, üçüncü kişi Konstantin'dir. Fatih de bu silsileye dahil edilmiştir elbette. İslamcılar için bulunmaz nimet. Al sana eski kaynak!
    Konunun güzel tarafı, Yazıcızade'nin silsilesi doğrudur, ama "başka türlü" doğru.
    İstanbul henüz ortada yokken ve Sarayburnu'ndaki Byzans köyünün tarihte elde ettiği en büyük başarı Boğaz'dan geçen gemilerin diş geçirebildiklerinden haraç toplamak iken, İzmit Körfezinin ucundaki Nicomedia, yani İzmit, Roma İmparatorluğunun Roma, İskenderiye, Antakya'dan sonraki dördüncü büyük şehriymiş. Bugünkü İzmit, bazı tarihçilerin tahminine göre İstanbul'dan en az bin yıl önce kurulmuş, daha kesin bilgi, M.Ö. 712 yılında kurulduğu. O yılda istakoz avcısı Megaralılar burada bir yerleşim birimi inşa etmişler ve şehrin adı da Astakos imiş (Evet, "İstakoz" demek. Körfezinin eski adı da "İstakoz körfezi"). Ama ondan da önce Erdek'de Kyzikos adlı başka bir şehir varmış. Türklerin çok eskilerden beri "Belkıs'ın sarayı" dediği bu şehrin taşları, Nicomedia'nın Romalılar tarafından yeniden inşası için kullanılmış. İzmit'in inşası, İstanbul'un inşası kadar önemli, çünkü "İstakoz" şehri Trakyalılar tarafından yıkılınca, Kocaeli yarımadasından Karadeniz Ereğlisi'ne uzanan "Bithynya" ülkesinin kralı Nikomed, şehri yeniden inşa etmiş ve buraya onun adı verilmiş. Üçüncü Bithynya kralından sonra Bithynyalı muktedirler burayı Roma İmparatorluğuna bırakmışlar ve Romalı olmuşlar. Roma zayıflamaya başlayıp imparator Diocletian tarafından kurulan, önce iki sonra dört imparatorlu acaip bir yönetim sistemi işletilmeye başlanınca İzmit, Roma'dan sonra Doğu Roma yönetiminin ikinci başkenti ilan edilmiş. Tabii hemen şehrin yeniden inşaası başlamış. Bazı alet edevatın bile, o kadar eski olmasına rağmen Erdek'de Marmara kıyısındaki metruk Kyzikos'dan getirildiği ve kullanıldığı biliniyor. Büstü, birahane magandalarına benzeyen Diocletian'dan sonra Roma İmparatorluğunun ağırlık merkezi doğuya kaydığından, son önemli savaşlar da Trakya ve Üsküdar'da, İzmit yakınlarında yaşanmış. Bunlar, Konstantin'in iktidar savaşları. Ve burada Yazıcızade'nin anlattığı silsilenin izlerini, inşaat açısından gerçekten görebiliyoruz. Türklerin Yahudilikle de ilişkilendirdikleri Kyzikos şehri taşlarının büyük ölçüde Nicomedia'nın inşasında kullanıldığını biliyorsak, Yanko Bin Medyan kim? Hiç kimse!
    Nicomedya'nın adının Arapça harflerle yazılmış kaynaklardan yanlış okunmasından kaynaklanıyor. Yani "Nikomedya"nın "Yankomedya" diye yanlış okunmasından doğmuş bir ad (Bu konuda bakınız, Robert Mantran'ın "İstanbul Tarihi" 2001 İletişim Yayınları kitabı sayfa 21. Oldukça kötü bir editörlük ürünü olmasına rağmen değerli bir kitap). Yazıcızade'nin silsilesindeki Süleyman, Kyzikos'un sembolü, Yanko Bin Medyan da Nicomedia'nın sembolü olarak kullanılıyor. Konstantin'in kararıyla şehir -bugünkü Topkapı Sarayı arazisinin bulunduğu Sarayburnu'nu saymazsak- neredeyse sıfırdan inşa edilmiştir ve gerçekten de bu iki şehrin ardılıdır. Doğu Roma'nın meşru yöneticisi/İmparatoru Licinius'un Üsküdar'dan İzmit'e kaçarken Üsküdar'da yenilmesine kadar İzmit, Doğu Roma'nın resmi başkentiydi ve Bizans kasabası (o zaman artık köy değil) İzmit'e bağlı bir nahiye ilçe veya öyle bir şeydi.
    İstanbul'un kurucusu Büyük Konstantin'in Türkiye'de neredeyse hiç bilinmediği günümüzde, son bir konudan, imparatorun ölümünden bahsedelim. İzmit'in banliyösünde öldüğünü ve ölürken kim tarafından vaftiz edildiğini biliyoruz (eskiden ölüm döşeğinde vaftiz olup öbür tarafa mümkün olduğunca "temiz" gitmek cinliği yüksek kademelerde oldukça yaygınmış). Ama nerede gömülmüş? İşte bu bir sır. Annesi Karamürselli Helena'nın kırmızı mermerden muhteşem lahidi Venedik müzesinde. İstanbul'un IV. Haçlı seferi sırasında 1204'de alınıp yağmalanmasından sonra lahid Venediklilerin gemileriyle Venedik'e getirilmiş, ama Konstantin nerede?
    Konstantin öldükten sonra, Türkçe "Havariyyun Kilisesi" diye bilinen, İstanbul Rumlarının "Polyandreion" (veya "Myriandrion") dedikleri kiliseye gömülmüş. Bu kilise, Konstantin yaşarken inşa edilen, İstanbul'un o zamanki en büyük kilisesi. Kilisenin adı Hz. İsa'nın Havarileriyle anılıyor, çünkü burada sahiden de Havarilerin talebelerinden azizlerin cesetleri getirilip gömülmüş. Konstantin'in bir aziz gibi gömülmesi pek hoş karşılanmamış ve hoşnutsuzluk, Konstantin'in ölümünden yaklaşık 20 yıl sonra 358'de yaşanan büyük deprem sırasında yeniden ortaya çıkmış. Depremde zarar görmesin diye İmparatorun cesedi kiliseden bir süreliğine çıkarılınca halk ayaklanmış. Ayasofya'nın inşasından sonra onun yanında oldukça küçük kalan Havariyyun Kilisesi yıktırılıp, Ayasofya'nın mimarı Anthemios'a yeniden yaptırılmış. Ünlü mimar buraya, beş kubbeli haç şeklinde güzel bir kilise inşa etmiş. İmparatorların bu kiliseye gömülme adeti, 11'inci yüzyılda sona ermiş. Buraya son defin 1028'de yapılmış. VIII. Konstantin'den sonraki her Doğu Roma (Bizans) İmparatoru, gömüleceği kiliseyi kendi yaptırmayı tercih etmiş.
    1453'de şehir Türkler tarafından alınınca, Sultan II. Mehmet Fatih, Ayasofya (Sultanahmet) bölgesini  kendisine ve Türklere ayırmış. O zaman Sultan Ahmet Camii'nin yerinde Bizans İmparatorluğu'nun hükümet binaları ve İmparator'un yaşadığı özel alanlar var. Sultan, Bizans'ın yaşayan temsilcisi Ortodoks kilisesine, şehrin ikinci büyük (ve en eski) "Havariyyun Kilisesi"ni vermiş ve hemen Ayasofya'ya minare inşaatını başlatmış (Ayasofya'nın bütün minareleri Fatih zamanında yapılmamış elbette). Ortodokslar ve tabii Rumlar, şehrin yönetimi kaybetmelerine rağmen şehrin en gösterişli ikinci binasını kullanmaya devam etmişler. Bu tarihte Büyük Konstantin'in temsili lahidi Havariyyun Kilisesinde bulunmakla birlikte cesedinin de orada olup olmadığı bilinmiyor. Yeni Türk idaresi şehre iyice yerleştikten sonra Hristiyanlar ile Müslümanlar arasındaki ilk sürtüşme, Havariyyun Kilisesi nedeniyle oluyor. Anlaşılan, Hristiyanların bu güzel ve büyük kiliseyi kullanmaları Müslüman halkın ve yeni yerel Türk yöneticilerin hoşuna gitmiyor.
    Fatih Sultan Mehmet bu duruma "ilginç" bir çözüm buluyor. Sultan, Ortodoks Patrikhanesinin oradan çıkıp Fatih'deki büyük Pammakariostos kilisesine (bugünkü Fethiye Camii'ne) taşınmasını istiyor ve 1461'de Havariyyun Kilisesi'ni tamamen yıktırıp yerine, onun kadar gösterişli olmasını istediği "Fatih Camii"ni yaptırıyor. Bilindiği gibi Fatih'in türbesi de camiye uzak değildir.
    İstanbul'un temeli atıldığından beri şehrin tüm önemli tarihini bir şekilde 700 yıl yaşatan Havariyyun Kilise'sinden çıkan lahitlerden bazıları İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde, ama Konstantin kayıp. Bu da başka bir söylence olarak İstanbul'un hikayeleriyle gerçeklerinin birbirine karıştığı bir yerde, kim bilir kimlerin doğrusunu bildiği bir sır olarak yaşıyor.