Sağ popülizm, demokrasiyi tehdit eden en önemli tehlike olarak, demokrasiye inananları huzursuzlandırıyor. Demokrasi kültürü kendiliğinden oluşmadı. Bugünkü anlamda demokrasi, kurumları ve kültürüyle 19'uncu yüzyıl Avrupa'sında sosyalistlerle muhafazakarlar aralarındaki mücadeleden doğdu. Sol, demokrasinin kurulmasında başat rol oynadı ve Sola has eleştiri kültürünün içselleştirilmesiyle bugünlere gelindi. Şimdi demokrasinin kirlenip bozulmasına en çok hayıflanan, üzülen ve kızanlar da Sol cenahtan. İkinci Dünya Savaşı sırasında Joseph Schumpeter'in yaptığı tarife göre demokrasinin özü seçimlerdir ama bu kaba tarif savaştan sonra değişip uzun yol katetti. Bugünün yaygın demokrasi anlayışına göre vatandaşların temel özgürlüklerinin garanti altına alınmadığı, kuvvetler ayrılığının olmadığı bir ülkede her gün seçim de yapılsa demokrasiden söz edilemez.
Demokrasinin ana vatanında da bozulmaya başladığını ve demokrasi öncesi hale dönülme belirtileri gösterdiğini Colin Crouch 2005'de "Postdemokrasi" adlı kitapçığında göstermişti. Türkiye'de demokrasi kalitesinin hızla düşmesi ve giderek bir demokrasiden sözetmenin zorlaşması, Avrupalıları da yakından ilgilendiriyor, çünkü sanıldığı gibi sadece Avrupa Türkiye'yi etkilemiyor, Türkiye de Avrupa'yı etkiliyor ve bu etki şimdi hiç de iç açıcı değil. 34'üncü kitabını "Kirlenen Demokrasi"ye ayıran araştırmacı gazeteci Jürgen Roth da, Türkiye ile yapılan mültecilerin geri gönderilmesi anlaşmasını "reel politika adına demokrasinin iğfal edilmesi" olarak niteliyor ve 11 milyon Ürdün ve Lübnan 3 milyon mültecilerden korkmazken, 800 milyonluk Avrupa'nın iki milyon mülteciden korkmasına isyan ediyor. Daha 1948'de Carlo Schmidt, insan haysiyeti için demokrasinin gerekliliğini cesurca savunmak gerektiğini ve bu cesaretin, "demokrasiyi araç olarak kullananlara tolerans göstermeyerek" ifade edilmek zorunda olunduğunu yazıyordu.
Roth, demokrasinin kirli pazarlıklarla, yolsuzluklarla, mafyalaşmayla kirlenişi üzerinde durduğu kitabında, Macaristan'ın totaliter lideri Viktor Orban'ın "Otoriter Demokrasi" anlayışına da değiniyor. Macar liderin anladığı demokrasi anlayışına Çin, Rusya, Hindistan, Singapur ve Türkiye'yi örnek vermesi de ayrı bir talihsizlik elbette. Roth, herşeyin düzeleceğine olan umudunun da sınırına gelmiş Avrupalı entelektüellerden biri. Karamsar kitabında geniş yer ayırdığı NATO üyesi Türkiye'yi "Avrupa'yı biricik kılan bütün değerleri çiğnemek"le suçluyor. Bu değerler Aydınlanma, hukuk devleti, kuvvetler ayrılığ ve siyasi dürüstlük diye özetlenebilir. "Acı gerçeğin" umutların önüne geçtiği bir atmosferde yaşıyoruz. Mülteci akınından bu yana yükselen aşırı sağcılık ve Avrupa'da Müslümanlara karşı toleransın hızla azalması, demokrasinin insancıl yanını kaybetmeye ve bozulmaya başladığı görüntüsü, Avrupalı entelektüellerin kimyasını bozmuş görünüyor.
Demokrasinin sorunları, demokrasinin anavatanı Avrupa'da önemli bir tartışma konusu. Parlamenter demokrasinin günümüze has sorunlarla başa çıkmakta zorlanması, kalıcı köklü çözüm üreten siyasi kararlar alamaması, kriz dönemlerinde demokrasinin kalitesinin düşmesiyle bir araya gelince ortaya oldukça karanlık bir tablo çıkıyor. Ama umutlar tükenmiş değil. Mesela İsviçre’de vatandaşların oylarıyla yönetime doğrudan katıldığı demokratik bir sistem kullanılıyor, Fransa da ona benzeyen doğrudan-demokratık bir anket sistemi üzerinde çalışıyor. Jürgen Roth da "Umudum tükenseydi bu kitabı yazmazdım" diyor zaten. Sağ popülizmin yıkıcılığına karşı umudun serpilip gelişmesini sağlamak lazım, bunun için de demokrasiyi yükseltmek ve demokratların her yerde birbiriyle dayanışması önemli.
* Christine Huth-Hildebrandt, Prof. Dr., Frankfurt Üniversitesi sosyoloji bölümü
