Benzersiz ve tarihî bir olay yaşadığımızı, polise direnen gençlerle ve Gezi Parkı'na kamp kuranlarla konuştuktça anladım. Yeni bir dünya doğuyor. Sosyolojik tarifiyle adı üstünde bu bir halk devrimi. Gerçi henüz sona ermedi, klasik devrimlerdeki gibi bir iktidar değişikliğine de neden olmadı, ama klasik bir devrim olduğunu söyleyen de, devrimi yapan gençlerin bu yönde ısrarlı bir talebi de yok zaten. Onlar yeni tip devrimciler ve kendilerini, eski devrimciler gibi aşırı ciddiye almıyolar. Ve bir anlayışın, bir devrin kötü sembolü haline gelmiş olan Başbakan Tayyip Erdoğan'ı devirmek istiyorlar.
Açıkcası, ilk şaşkınlığıma rağmen, olay benim için pek de sürpriz olmadı. Yarım kalan yazımın başlığı da, "Ortak tarihin yitimi ve yeni devrim anlayışı"ydı. Geçtiğimiz yılın şubat ayında, klasik politikaya alternatif olası yeni siyasallaşma biçimlerinden bahsederken, 2013 yılının ikinci yarısından itibaren Türkiye'de büyük bir değişim-dönüşüm patlaması yaşanabileceği tahmininde bulunmuştım. Siyasi arenaya çıkabilecek yeni güce de "Üçüncü siyasi güç" gibi absürd bir ad yakıştırmıştım. Sinemacı Woody Allen, "Gelecek beni ilgilendiriyor, çünkü yaşayacağım yer orası" demiş. Beni de ilgilendiriyor, ama gelecek asla aynen tahmin ettiğiniz gibi olmaz. Açıkçası, gizli gücünün farkında olsam da, 1990 gençliğinden böyle birşey beklemiyordum.
Gençlik, Türkiye'deki malum siyaset dünyasının horoz dövüşünü sevmiyor, onun içinde yer almıyordu. Gençliğin bu hali, nedense "apolitik" olduğuna yoruluyordu. Politikanın farklı şekilleri olabileceği, "apolitik" görünen birçok tutumun, aslında bal gibi politik olduğu gibi konular da kimsenin umurunda değildi. 1990'li Türk gençliği, esasen bu demokrasi tiyatrosu ötesinde başka bir paralel dünyada yaşıyordu ve yaşamaya da devam ediyor -ama bir farkla.
Eskiden, yaşam tarzını tehdit altında görmüyor ve kendi dünyasında yaşıyordu, şimdi yaşam tarzını tehdit altında görüyor ve kendini güvence altına almak için politika sirkine doğrudan müdahale ediyor ve halkı da arkasına alarak politikayı yeniden dizayn edecek bir devrim başlatıyor. Gezi Direnişiyle birlikte Türkiye'de, her şeye kadir siyasi iktidar ve süs haline getirilmiş siyasi Muhalefet dışında, -bu ikisinin ötesinde- Üçüncü bir siyasi güç, hatta yeni bir siyasi dünya doğuyor. "Dünya" sözcüğünü özellikle kullanıyorum, çünkü bu yeni dünyada çok çeşitli siyasi düşünce, kimlik, birey, eşit değerde yan yana birlikte yer alıyorlar. Bu özellik sayesinde ayrımların da fazla bir önemi kalmamış oluyor. Gezi Direnişinin kendi kendini tarif etmek diye bir sorunu yok, çünkü buna gerek yok. "Tayyip'e karşı olan herkes" diye özetliyor. Daha derin tarifi ise: "Yoz siyaset dünyasına karşı olan herkes"tir belki.
Türkler, Gezi Direnişinin açtığı kapıdan baktıkları zaman, yeni bir siyasi hareket değil, yeni bir dünya gördüler. Neşeli, esprili, birbirine saygılı, doğayı sevip savunan, yaşadığı alanlara ve şehrine sahip çıkan, tavizsiz demokrat, kimsenin yaşam biçimine karışmayan, kendi hayat biçimine karışılmasına da kesinlikle izin vermeyen, kim olursa olsun herkesle aynı göz hizasında konuşan, zengin-fakir ayırmayan, kendi içinde elitizme ve imtiyazlara izin vermeyen, parayla ölçmeyen, bu yüzden satın alınamayan, çoğunluğu 16 ile 25 yaşları arasında, nazik, zeki, yardımlaşmayı seven, mücadeleci gençler bunlar. Verdikleri mücadele, aslında kendi bireysel özgürlüklerinin kısıtlanmaya başlaması nedeniyle başlamış olsa da, buradan yola çıkarak bütün ülke için özgürlük ve demokrasinin garanti altına alınması mücadelesine dönüşmüş durumda.
Gezi Direnişi, duruma göre ortaya çıkıp hemen örgütlenen ve harekete geçen, belli kişilerden oluşmayan, anonim, internet üzerinden konuşan, özgürlükçü global gençliğin ruhu, onun Türkiye'deki tezahürü. Talepleri karşılanınca durulup, ortadan kalkmış gibi görünebilir. Muktedirlerin yeni bir kabalığı veya hak ihlalinde yeniden öfkelenip yeniden bedenlenebilir ve on milyon insanı gene sokağa dökebilir. İleri demokrasilerde olan özgürlükler sağlanıp anayasal garanti altına alınana kadar, Gezi Direnişinin yalktığı ateş sönmeyecektir, çünkü işlemeyen demokrasilere karşı kendiliğinden doğan yeni bir demokrasi anlayışını temsil ediyor. Gezi Direnişi, siyasi bir güç olmanın çok ötesinde, bildiğimiz parlamenter demokrasi konteksinin dışında (ve içinde) yaşıyor ve siyaset dünyasını bambaşka bir alandan, onun ruhunu ve alışkanlıklarını değiştirerek etkiliyor. Belli bir önderliği, belli sofistike siyasi talepleri yok. Muhtemelen bir parti de kurmayacaktır. Onun yerine bambaşka kalitede yaptırımlar uygulayarak, siyasetin ve ekonominin üzerinde Demokles kılıcı gibi sallanabilir, onları -kendi anladığı anlamda- nazik evrensel demokratlar olmaya zorlayabilir.
Türkiye'de Tayyip Erdoğan'ın Başbakanlığı döneminde ergen gençler olan 1990'lılar, AKP'nin ilk iki iktidar dönemindeki görece fikir özgürlüğü ve refah şartları altında yaşadılar. Dünyada 2008'de başlayan küresel sistem krizi döneminde, onları etkileyen önemli gelişmeler oldu. İlk siyasal angajmanları Küresel Isınma hareketi susturuldu, vahşi neoliberal kapitalizme karşı Amerika ve Avrupa'da yeni bir tepki hareketi yükseldi. Ünlü Fransız direnişçi Stefan Hessel'in "Öfkelenin" başlığı altında yayınladığı manifestosu, Türkiye'de de yankılandı. Duvarlara yazılan, "Öfkelenince çok güzel oluyosun Türkiye" slogani, bunu en iyi yansıtan sözdü. İnternette bir zamanlar Chat ile başlayan yeni sosyalleşme türü, sosyal medyanın doğuşuyla, "Doğrudan Demokrasi Dünyası" diye adlandırılabileceğimiz yeni bir dünyaya dönüştü. Bu dünya, internet üzerinde doğup tüm gençliği etkiledi, belli bir evrim geçirdi ve önce Anonymous hareketini doğurdu. Onu, sosyal medyanın önemli rol oynadığı Arap Baharı ve Occupy Wall Street hareketi izledi. Bu hareketlerle tecrübe kazanan yeni "Doğrudan Demokrasi Dünyası", global bir güç haline geldi. Öyle olmayı hedeflememişti, ama gelişmeler, onun çok etkili bir güç olmasını dayattı, -tıpkı Türkiye'de olduğu gibi.
Türkiye'de, tek adamın kontrolüne girip ifade özgürlüğünün adım adım kısıldığı, belli bir kimlikçi siyasi çevreye özgü islamcı sembollerin halka dayatılmaya başlandığı Türkiye'de iyice otoriterleşen ve önemli ölçüde bozulan şekilsel "Parlamenter Politika Dünyası", kendisiyle meşgul olmaktan, gençlerin yeni dünyasını göremedi -ta ki tek belirleyici Tayyip Erdoğan'ın, eski tavrını terkedip yaşam tarzlarına müdahale etmeye başlayıncaya, tek tip "Müslüman Muhafazakar" bir insan modeli yaratmaya hız kazandırıncaya kadar. Anadolu'daki de facto alkol yasağını ve islami kimlikçi sembolleri metropollere de dayatmayı deneyen, kendi islami kimlikçi biatkar insan modeline uymayan herkesi kabaca aşağılayan Erdoğan, bilmeden, bu yeni dünyanın sınırlarını ihlal etti ve hiç tanımadığı, son derece özgün büyük bir gücün saldırısıyla karşılaştı.
Erdoğan, devrin imaj devri olduğunu, insanların itibarsızlaştırılarak ölmüşten beter edilebileceğini iyi bilen biri olarak, karşısındaki orantısız yeni güç karşısında paniğe kapılmış görünüyor. Gençlerin, çeşitli konularda itilip kakılmış farklı halk kitleleri tarafından desteklenmesi ise tam bir devrimin yaşanmasını sağladı. Aynı desteği ne 68'liler ne de 78'liler alabilmişti. Direnişin ilk haftasında, tüm Türkiye'de her gece on milyon kadar insanın sokağa inip Erdoğan'ı protesto etmesi, Türk tarihinde benzersiz bir olaydır. Gençler, bu kadar güçlü olduklarını bilmiyorlardı birkaç gün içinde öğrendiler. Bunu onlara öğretenlerin başında da kadınlar var. "Kızlar en ön saflarda, yanımızda olmasalardı, bu kadar cesur olmazdık" diyen aktivistleri unutmamak gerek. Gezi Parkı'nda hemen dikkat çekiyorlar. Direnişçilerin yarısı, hatta yarıdan fazlası kızlardan oluşuyor. Bu da, kadın cinayetlerinin rekor düzeye çıktığı bir ülkede, tavizsiz özgürlük isteğinin en somut ve anlamlı ifadelerinden biridir.
Burada, eski dünyaya karşı yeni bir dünyanın 31 Mayıs'dan itibaren kazandığı ilk büyük zaferi sözkonusu. Yeni dünyanın artık görünür olmak ve -savunduğu- evrensel değerleri eski dünyaya kabul ettirmek girişimi de var. Kesinlikle tarihi bir olaydır ve siyaseti A'dan Z'ye değiştirebilecek kalitededir. Türkiye'de şimdiye dek birbirine pek fazla bulaşmadan yaşayan bu iki dünya arasında ilginç bir güç savaşı yaşanmıştır ve yeni dünya bir devrimle üstünlüğünü ilan etmiştir. Bundan sonra bir süre hangisinin asıl hangisinin tâli olacağını belirleyecek gel-gitlerden sonra savaş, Gezi direnişi lehine sonuçlanacaktır, çünkü dünya ile uyumlu (kompartibel/compartible) olan taraftır. Son derece ilkel bir dînî kimlikçi semboller bütününe dayanan, yaratıcılıktan uzak esprisiz yerel bir uygulama olan ılımlı İslamcılık, dünyayla uyumlu değildir.
Eski dünyanın ne olduğunu biliyoruz. Kısaca hatırlatmak gerekirse: Sadece Başbakan'ın konuşup karar verdiği, ataerkil, para odaklı yatırımı esas alan ve yatırım deyince esasen asfalt/beton ve finansal spekülasyonu anlayan, farklılıklara karşı saygısız, çoğunlukçu, maddiyatçı bir "Post-Demokrasi". Neoliberal dönemde ortaya çıkmış etnik/dini kimlikçiliklerden biri tarafından (dini kimlikçi anlayış tarafından) yönetiliyor. Britanyalı siyaset bilimci Colin Crouch "Post-Demokrasi" terimini, neoliberal dönemlerde şekilsel hale gelip seçimlere indirgenmiş "demokrasi" anlamında kullanmıştı. Crouch, PR çalışmalarıyla ve bilinçli gündem imalatıyla çok küçük bir "Başkan ve adamları" grubu tarafından yönetilen demokrasilere, "Post-Demokrasiler" diyor.
1990 gençliği, 68 ve 78 kuşağından daha rahat yaşadı. Aileleri tarafından dünyaya açok bir gençlik olmaları için herşey yapıldı. Onlar yurt dışına gönderdi, yabancı diller öğrendiler, dünyayla tanıştılar. Bu dönemde halk AB'ye girmek için umutlandı. Gençliğin en azından bir kısmı, Türklerin hep özendiği Batılı gençler gibi yaşamayı, onların doğal saydığı özgürlükleri de benimseyerek öğrendi. Prestiji yükselen, askeri vesayeti kısıtlamak yönünde adımlar atan Türkiye'de, sonradan modernleşen muhafazakar kesimlerin başörtülü kızları da 1990'lı gençlik içinde eşit arkadaşlar olarak kabul gördüler. Babalar kendi aralarında çatışadursun, gençler arasında hiçbir ayrımcılık olmadı, şimdi de yok. Gençler "Siyaset" dünyası dışında yaşayan yeni demokrasi türü ve kültürünü, internette ve sosyal medyada keşfettiler. Bilinçsizce katılıp içselleştirdikleri "Doğrudan Demokrasi"den siyasetin hayhuyuna kapılan anne-babalarının ve yaşlı politikacıların hiç haberi yoktu.
İnterneti sadece bir araç olarak görenleri uyarmalıyım. İnternet, başta eMail ile başlayıp son yıllarda sosyal medyaya doğru evrildiği aşamada global bir bilinç ve yeni bir demokrasi anlayışı yarattı. Bu yeni özelliklerin kristallenmiş en tipik ifadesinin Anonymous olduğunu artık biliyoruz. İnternette özellikle sosyal medyada hakim olan sivri ve yaratıcı dil, önce Amerika'da ve Avrupa'da, Anonymous'u oluşturan bireylerde ortaya çıktı. Internette yayılan gençlik mantalitesi, Türkiye'deki 68 ve 78 kuşağından farklı olarak, sosyalist-sol değil, (anarşist) liberter-sol bir tınıya sahiptir. Sosyalist Sol'un kişiler/kahramanlar kültüne sahip değildir. Bu mantalite ve demokrasi anlayışı, tam bir eşitlik anlayışına, bireyin özgürlüklerine ve onun sınırsız fikir özgürlüğüne radikalce sahip çıkar. Bu konuda konmuş belli bir sınır yoktur, varsa da, gençlerin tavırları ve tercihleriyle kendiliğinden ortaya çıkar. Mesela küfreden biri alaya alınır, takip edilmez, ısrarcı olursa dışlanır ve sonunda öyle bir rezil edilir ki, kişi ya makul sayılan bir dil kullanmak zorunda veya ortamdan çıkmak zorunda kalır. Şu anda Tayyip Erdoğan'a verilen tepki de bundan pek farklı değil. Yeni demokratik mantalite, liberter anlayışa uygun olarak anonim kişilerden oluşuyor, anonim kalmayı genellikle tercih ediyor.
Taksim gösterilerinde de bir çok Sol grupçuğun bayrağı var, ama bunlar 1990 gençliğinin örgüt değil birey kalmayı tercih eden mantalitesini yansıtmıyor. 31 Mayısdan itibaren gösterilerin ilk gününde parti bayrağı taşımayan CHP'liler, bu yeni özelliği anlamış görünürken, Taksim'e Öcalan ve PKK bayraklarıyla girmeye çalışanlar bunu anlamamış görünüyorlardı. Yeri gelmişken söylemek gerek: Gezi Hareketi bir Türk hareketi. Radikalleştirmemek koşuluyla, Türkiye Cumhuriyeti ulusdevletinin sembollerini de kullanıyorlar eylemlerinde. Ama bu sahiplenme, esasen Tayyip Erdoğan'a karşı çıkmak içindir ve milliyetçi bir karakter taşımamaktadır.
Gezi Gençliğinin içine doğduğu "Doğrudan-Demokrasi" dünyası, Dünyada sosyologların dikkatini de yeni yeni çekiyor. Gençlerin bir temsilci, yani "Millet Vekili" aracılığıyla değil, bizzat doğrudan kendilerinin konuştukları bu radikal demokraside açıklık, ikna, akıl, mizah ve hiciv dili önemli. Titri ve banka hesabı ne olursa olsun, herkesin aynı göz hizasında konuştuğu, efelenen ve böbürlenle dalga geçilen, üstten alanların hemen şutlandığı bir anlayışa sahip "Doğrudan Demokrasi". Kendi arasında herşeyi herkesle eşit koşullarda tartışıp kararlar verdiği için, üst perdeden hakaret edip başkalarının hayatına karışan birine karşı tahammüllü olmaları mümkün değil.
Başbakan'ın "Çapulcular" diye aşağıladığı gençlerin, bu sözü dünya literatürüne kazandırmaktaki başarılı PR tutumu, AKP kurmaylarını alarma geçirmeliydi. Ama Gezi Gençliğinin eylemleri, sadece meydanlarda toplanıp slogan atmak ve duvarlara yazı yazmaktan ibaret değildi. Türkiye'de ilk, kez ekonomiyi doğrudan etkileyen bireysel tüketici eylemleri yapıldı. İstiklal Caddesinde, İstanbul Belediye Başkanının sahip olduğu dükkan, 31 Mayıs günden beri açılamadı. Otosansür uygulayan CNN Türk, hem dünyaya rezil edildi, hem yayın araçları tahrip edildi. Aynı şey NTV'nin de başına geldi. Bu grubun sahibi olan bankadan yüklü paralar çekildi, hesaplar kapatıldı, bankanın post makineleri esnaf tarfından geri verildi. Eylemi yapan gençleri sahiplenen seküler kesimlerin tüketici bilincini eylem aracı olarak kullanması ve sonuç alması ilk kez bu kadar etkili oldu.Yani bu markaların dünyadan da tepki görmesinin yolu açıldı. Günümüzün imaj dünyasında bu, bir firmaya verilebilecek önemli zararlardan sayılır. Daha önemlisi, İstanbul Borsası, eylemin ilk günlerinde önce yüzde dokuz düştü, sonra bir türü toparlanamadı. Başbakan'ın konuşmaları da Borsa'ya kötü yansıdı.
Yeni Türkiye ve onun sosyal medyada herşeyi konuşan "Doğrudan Demokrat" gençleri, daha şimdiden hem bir zafer kazanmışlar, hem de üslendikleri yeni görevlerinde mesafe almışlardır. Tüketiciler firmaları cezalandırmaya ve basını teşhir etmeye başlayınca, Gezi Gençliğinin istediği oldu ve basın otosansürü gevşetti -Gezi'nin taleplerinden biriydi. Şimdi sıra, Erdoğan'ı demokrat ve halkına bağırmayan Başbakan çizgisine çekmeye gelmiştir. Akın akın Gezi Parkına akan yazarlar, sanatçılar, oyuncular ve daha niceleri, Türkiye'nin yeni kural koyucusundan feyz alıp işlerine dönmektedirler adeta. Aynı tonda konuşmaya devam ederrse, Başbakan'ın bir ekonomik krize, hatta iç savaşa neden olabileceğini anlayan iktidar ve muhalefet, kritik eşiği bekler görünmektedir.. Türkiye'nin başına Avrupa ülkelerindeki gibi güler yüzlü, vatandaşına bağırmayan, başkalarının hayatına karışmayan saygılı bir Başbakan ve demokrat bir iktidar gelene kadar, "Doğrudan Demokrasi" hareketi yaratıcı eylemlerini sürdürecektir. Türkiye'nin en zeki ve esprili gençlerini biraraya getiren hareketin, bildiğinde ısrar eden otoriter iktidarı oyun dışı bırakana dek pes etmeyeceği oldukça kesindir. 1990 Gençliği, iktidarda hangi partinin olduğuyla ilgilenmiyor. "Parlamenter Demokrasi"yi, özgürlüklere saygılı bir memur haline getirmek istiyor.
1990 Gençliğinin demokrasi mücadelesi, tıpkı TSK'nın kışlasına çekilmesi gibi, Hükümetin de Ankara'sına çekilip hakın yaşamına karışmaması ve "Doğrudan Demokrasi"nin demokrat memuru haline gelmesi istikametindedir. Gezi Hareketi, "Parlamenter Demokrasi"nin "Doğrudan Demokrasi" ile tamamlandığı yeni bir demokrasi anlayışının yaşadığı Yeni Fünya'dır. On milyon insanı mobilize eden bir dinamik, bundan sonra totaliterlere demokratikleşmeyi dayatan temel güç olacak gibi görünmektedir.
Türkiye'de 1980 ortalarında ortaya çıkıp 1990'larda yükselen ve 2000'lerde statüko olmayı deneyen ılımlı İslamcılık, kendi kodlarını Türkiye'ye dikte etmeye çalıştığı için yolun sonuna gelmiş görünüyor. Ona dur diyen de, özgürlüklerine sahip çıkan 1990 Gençliği ve toplumun itilip kakılmış eğitimli seküler şehirlileri oldu. Günümüzde sekülerizmin, birbirinden farklı yaşam biçimlerinin barış içinde birarada yaşayabilmesini sağlayan en sağlam temel olduğu, hem gençlik hem de halkın geniş kesimleri tarafından anlaşılmış görünüyor. İyice bozulmuş demokrasiyi düzeltmek için, şekilsel "Parlamenter Demokrasi" dışından (ve içinden) siyaseti çeşitli şekillerde etkileyip dönüştürmeye aday bir siyasi alan, Gezi Gençliğinin isyanı sayesinde Türkiye'nin önünde açılmıştır. Neoliberalizmin etnik/dini kimlikçiliklerinin ayrıştırdığı Türk Halkı, Gezi Gençliğinin yeni demokrasi anlayışı sayesinde demokrasi için yeniden bir araya geldi. Devrim hızlı başladı. Sürprizler devam edeceğe benzer.
